Starkadd werd reeds meer dan vijf-en-twintig maal opgevoerd.

EERSTE OPVOERINGEN

Naar aanleiding der 25e opvoering van "Starkadd" (feitelijk was het Dinsdag de 28e maal dat het stuk te Brussel voor het voetlicht kwam) achtten wij het interessant den leider van het Vlaamsch Volkstooneel even te gaan opzoeken en hem te polsen over zijn verleden en zijne toekomstplannen.

Tusschen de herhalingen van twee stukken in, krijgen wij De Gruyter te pakken in "Uilenspiegel" te Gent. Lang en slank, met zijn gladgeschoren gelaat en toeristenklak, gelijkt hij bij den eersten aanblik wel iets of wat op een voornamen Engelschman. Maar hij is pas vóór ons aan het kleine tafeltje gezeten, met de brandende kijkers achter de dikke brilglazen, met de fel bewogen lijnen van zijn gelaat en een zindering van hartstochtelijk voelen in zijn woord, of 't wordt ons klaar dat vóór ons een volbloed Vlaming zit, een mensch met het stormig leven der Noordzee in zich.

- Wanneer hebt U voor het eerst "Starkadd" gespeeld, doctor?

- Dat was in 1909, te Gent, in den Minardschouwburg. Ik had de titelrol. Mijn broeder, Lieven De Gruyter, speelde de rol van koning Froth. Stella van de Wiele was Helga. De Saemundrol werd vertolkt door Van de Putte.

- Die "première" maakte ophef?

- Grooten ophef. De schrijver zelf, A. Hegenscheidt, woonde de opvoering bij. Al onze Vlaamsche letterkundigen waren er: Vermeylen, Van de Woesteyne, De Bom, Toussaint, Van Boelaere, e.a.

- "Starkadd" moet zoo wat het debuut geweest zijn van uw toonneelloopbaan?

- Inderdaad. Deze opvoering was van grooten invloed op mijn later leven. Ik begreep dat ik aanleg, temperament voor de planken had. Reeds als atheneumstudent te Gent, waar ik de declamatieklas van den heer Arie Van den Heuvel volgde, dweepte ik met het drama van Hegenscheidt. Als lid van "de heremanszonen", een Vlaamsche kring die letterkundige avonden inrichtte, heb ik toen "Starkadd" voorgelezen. Het succes was groot. Later, aan de Universiteit, liep ik gedurig met dit plan in het hoofd: het drama voor het voetlicht te brengen. Het bleef bij plannen. Eerst in 1909 te Gent, waar ik alsdan leeraar aan het Atheneum was, werd mijn droom eindelijk verwezenlijkt.

- Dan is "Starkadd" ook in andere steden ten tooneel gekomen?

- In verschillende, o.m. in Antwerpen, Leuven, Aalst.

"STARKADD" OP HET FRONT

- En later, op het front? Wilt U me ook zeggen, doctor, hoe het fronttooneel eigenlijk tot stand kwam?

- Het was eerst met Nieuwjaar 1918, te Hondschoote, dat me van hoogerhand werd gevraagd als leider op te treden van een Vlaamsch soldatentooneel dat overal op het front opvoeringen geven zou.

- Bestond ook niet een dergelijk Fransch tooneel?

- Dit tooneel was reeds een volle jaar in werking, toen men er aan dacht ook een voor de Vlamingen in het leven te roepen. Ik aanvaardde, op voorwaarde, dat me de noodige ruimte van handelen werd gelaten, ten einde alzoo een degelijke tooneelgroep te kunnen samenstellen, want ik wilde hiermede het verstandelijk peil onzer jongens verheffen. Toen werd ik bij kolonel Doutrepont ontboden, een oud-officier van het huis des Konings. Hij vroeg me welke stukken ik voornemens was te spelen, ik zei: "Warenar", "Starkadd"... Nee, dat gaat niet! meende hij. Dat is geen kost voor simpele piotten! Ook de andere officieren waren van dit oordeel. Goed. Er werd dan overeengekomen dat ik bij wijze van proef, Starkadd aan onze piotten voorlezen zou. Sloeg het stuk in, dan zouden wij het opvoeren.

- En?

- Het sloeg in, dadelijk! Het was een succes op heel de lijn. Dan zijn we met onze vertooningen begonnen. Het was toen reeds einde Mei 1918. Een groote struikelsteen was geweest: het aanwerven van speelsters. Jeanne De Coen, en Mevr. Van Middelen, thans aan den Vlaamschen Schouwburg te Brussel gehecht, verleenden een tijd lang hunne medewerking.

- Welk was uw repertorium?

- Warenar, Freuleken, daarna Starkadd. We speelden o.a. te Hoogstade, waar een reusachtige tent, "de schouwburg der koningin", meer dan 1500 personen kon bevatten; te Vinckem; te De Panne, in het hospitaal. Een groote tooneelzaal was in opbouw te Lampernisse, doch zij werd stuk geschoten.

- Heeft Starkadd veel opvoering op het front beleefd?

- Een tiental

NA DEN WAPENSTILSTAND

- En na den wapenstilstand, doctor?

- Dan hebben we Starkadd gespeeld te Gent, Brugge, Antwerpen, Brussel. In Februari 1919 deden we eene omreis in het bezette gebied.

- Heeft uwe opvatting der Starkaddrol met den gang der jaren geene evolutie ondergaan?

- Stellig. Ik heb de uitbeelding deze rol steeds meer mannelijk trachten te maken. Vroeger zag ik in Starkadd vooral den dichter. Thans zie ik in hem meer den man van de daad.

- Sinds de oprichting vanhet Vlaamsche Volkstooneel moet Hegenscheid's drama ook reeds ettelijke keeren het voetlicht gezien hebben?

- Gedurende dit seizoen, het tweede van ons bestaan, ging het over de planken te Antwerpen, Oostende, Kortrijk, Mechelen, Leuven, Aalst.

- En voor de toekomst, doctor? Hebt u ook nieuwe stukken op het repertorium?

- Voorzeker. Klassieke stukken: Sophokles en Lessing. "De schelmstreken van Scapin" van Molière. "Gudrun" van Rodenbach. "De Paradijsvloek" van Laudy. "Een faillissement" van Björnson.

HET DOEL VAN HET "VLAAMSCHE VOLKSTOONEEL". DE DROOM VAN DR DE GRUYTER

Dan hebben wij het nog over het doel dat De Gruyter eigenlijk met zijn rondreizend tooneelgezelschap nastreeft. Wij vragen hem:

- Welk is uw opvatting van het tooneel?

- Mijne opvatting? Het tooneel diende het corollarium te zijn van kerk en school. De Staat zou daarmede het zedelijk en geestelijk onderwijs van het volk moeten completeeren. Evenals kerk en school gratis openstaan voor iedereen, zoo diende ook het volk kosteloozen toegang te hebben tot den schouwburg. Deze zou aan den steun van den Staat moeten genoeg hebben. Geen financieele onderneming! Zie bij de Grieken. Bij hen was het tooneel eene staatsinrichting. Hun tooneel was uit hunne godsdienstgebruiken gegroeid. De Grieken gingen immers naar een tragedie als naar eene godsdienstige plechtigheid.

- Dat is eene treffende waarheid. U wilt dus van het tooneel eene volksschool maken?

- Dat wil ik. Wij willen aan het volk schoone, strenge kunst geven, waar het kosteloos zou kunnen van genieten. Eene kunst die niet alleen, zooals bij Royaards, eene esthetische omwenteling ten goede beoogt, maar eene directe maatschappelijke strekking heeft. Mijn droom ware 'n nationalen schouwburg te bouwen, op een plaats welke gemakkelijk te bereiken is, bijv. Mechelen, en waar, op een bepaalden tijde van het jaar, een heele reeks vertooningen zou gegeven worden.

- Een Vlaamsche Bayreuth dus?

- Ja, doch met dien verstaande dat het publiek hier gratis zou toegang hebben.

- Een heerlijk plan! God geve dat eens een Maecenas opduike die het helpe verwezelijken.

- God geve 't!

Hiermede neemt Dr De Gruyter, die reeds ongeduldig door Mevr. Dolly de Guyter wordt opgewacht, met een nerveuzen handdruk van ons afscheid. Uit dit kort onderhoud is gebleken dat hij al even groot idealist is als kunstenaar. Maar is zijne opvatting van het tooneel niet prachtig? Den dag dat die opvatting in Vlaanderen zou zegevieren, zou ook Rodenbach's levensdroom in vervulling gaan: een Vlaamsch nationaal tooneel - een machtige volksschool - dat breede einders opent, en ons volk opwaarts stuwt, naar zonnige hoogten, waar het zich zelf groot en krachtig voelt.

CR.