Antwerpen, 8 October. Het eerste optreden van het vernieuwd en verkerstend Vlaamsch Volkstooneel was een hooge gebeurtenis in Katholiek Vlaanderen. Geen keerpunt, doch een mijlpaal, die een nieuw en schitterend tijdvak afteekent is Vlaanderen's tooneelgebeuren, niet alleen, doch ook in de kultureele geschiedenis van ons volk.

Steeds heeft het Vlaamsche Volk veel van tooneel gehouden, veel aan tooneel gedaan. Geen dorpken of het heeft zijn tooneelgezelschap; geen bakkersgast, of boerenknecht, of hij droomt ervan, éénmaal op de planken yoor het voetlicht te komen, -- Lees daarover, hoe Streuvels zijn tooneel-carrière beschrijft. -- Doch hoezeer was de edele tooneelkunst verloopen tot een minderwaardig, banaal bedrijf. Sensationeele draken moesten de toehoorders doen huilen of hun kippenvel doen krijgen; dwaze, boertige kluchten zonder smaak of geestigheid moesten den groven lach opwekken. Van dogma of moraal was geen sprake; van kunst evenmin. 't Tooneel was een wintersche plezier-partij, een onbenullige uitspatting.

Dr. Oscar de Gruyter's optreden was dat van een omwentelaar, van een veroveraar. Oude schermen en versleten draken verdwenen op den rommelzolder of in een antiquariaat. Zijn "Vlaamsch Volkstooneel" zou repertorium, manier van spelen en uitbeelding vernieuwen, op modern peil brengen, algemeen-menschelijk maken. De tocht van zijn reizende tooneelgroep door Vlaanderen met klassieke én moderne tooneelspelen, als "Starkadd", "Freuleke", "Een Failliet" "Jozef In Dothan", "Scapijn's Schelmenstreken", "Oidipos", enz. was een glorieuse triomftournee.' Met een ruk bracht hij én spelers, én toeschouwers op hooger plan.

Doch de Gruyter is geen geloovige. Zijn Opzet was: hooge kunst te geven, zonder meer. Dat kon Katholiek Vlaanderen ten slotte niet bevredigen. Terwijl Dr. de Gruyter overging als tooneelbestuurder aan den Nederlandsche Stadsschouwburg van Antwerpen, werd er gewerkt om het "Vlaamsch Volkstooneel" op modern-katholieke basis her-in te richten. Die levensvernieuwing van ons Vlaamsch tooneel en de vermoderniseering werden voorbereid en mogelijk gemaakt door de werking van Kapelaan J. Bernaerts, den ijverigen secretaris van de Algem. Kath. Tooneelboekerij; door tooneel-schrijvers als Anton van de Velde en Frans Delbeke; door-de-stuwing van H. van Overbeke te Gent en Pr. Thuysbaert te Lokeren; door het krachtige pogen tevens van Wies Moens, wiens Veelzijdige begaafdheid zich ook hier heilzaam deed gelden. Tegelijkertijd, dat er overal een streven was waar te nemen naar expressionisme en symbolisme in decor en bekleeding, naar aanpassing van Nieuwere belichtings-procédé's en van de moderne muziek aan het tooneel-wezen, hadden dezelfde menschen het kranig-uitgesproken parool, om hun talent en hunne kunst-prestaties ten dienste te stellen van hunne katholieke levensbeschouwing, kunst en leven Innig te verwerken tot een uitstraling en openbaring van hooge, zuivere schoonheid. Die beide betrachtingen hebben dan geleid tot de gelukkige omwerking van het "Vlaamsch Volkstooneel", dat nu op katholieke basis» onder regie van Johan de Meester Jr., zijn eerste wintertournooi heeft begonnen.

Het was gewaagd, zoo maar in te zetten met een middeleeuwsch mysteriespel als "Marieken uit Nijmegen". Doch wanneer kunstenaars met een hoog ideaal bezield, iets willen, dan bereiken ze van meet-af het beste. Zoo was de opvoering van "Marieken van Nijmegen" een triomf op de gansche lijn. De Meester bereikte men zijne spelers een homogeniteit, die wij, in Vlaanderen althans, nooit beleefden. En wonder mag het heeten, hoe dit oude mysterie-spel juist zoozeer insloeg, omdat de opvoering heelemaal was aangepast aan onze hedendaagsche smaak en gevoelens. De ensceneering en het décor brachten op symbolistische wijze den strijd van hel en hemel om Marieken's ziel naar voren; de belichting, en meest van al de duivelsche jazz-band-muziek, illustreerden treffend de hoofd-momenten van het dramatisch gebeuren; eindelijk de spelers hadden diep de bekoring van het oude spel ingeleefd en aangevuld, doch vertolkten in moderne speelstijl het heerlijke drama. Was die eerste opvoering een onafgebroken genot voor onze sterk-gespannen zinnen, ook de ziel mocht de hoogste en zuiverste emoties ontvangen en meedragen. De nobele priester-figuur gaf eene wijding aan het gansche spel; de heftige zielestrijd van Marieken was uiterlijk-sober, doch zeer diep van innerlijkheid. De zege van de gebeden en de genade, die Marieken tot inkeer brachten, de den sterk uitstralen de barmhartigheid van den Verlosser, en de vertroostende voorspraak van Maria-Middelaresse, de strenge kastijding van de zonde door den eeuwigen Vader. Men zou dit mysterie-spel mogen heeten het spel der genade en der barmhartigheid Gods. Aangrijpend slot, toen Marieken van hare zware zonden vergiffenis had bekomen, door haar leven van boete en gebed in het Magdalena-klooster en toen de proloog-zegger het heerlijk visioen, dat honderden toeschouwers had begeesterd, afsloot met den zegen van den Vader, den Zoon en den H .Geest.

Met dit verheven Christelijk mysterie-spel is het "Vlaamsche Volkstooneel" ingewijd. Goed heil aan die tooneel-apostelen! Mogen zij triomfen beleven heel Vlaanderen door, Ged. Wien hun arbeid is toegedaan, moge hen rijkelijk zegenen!