Wel mogen we de hemel (of 't vagevuur?) danken omdat we in ons gezegend land critici hebben. Ze zijn het zout der Vlaamse aarde; klipzout zo ge wilt...

Auteurs tellen we met honderden ; critici met duzenden. Misschien omdat ge voor de laatste tietel niets op uw aktief behoeft te hebben, terwijl ge dan toch maar skribent wordt na 'n zeker kwantum plus minus ongelukkig werk.

Onze critici hebben 't nu hoofdzakelik over toneel. 't Is de mode.

Voornamelik over het Vlaamse Volkstoneel. Mag ik er vooreerst op wijzen dat, zolang "Barbertje" onder voogdij van Johan de Meester stond, nooit openlik over haar "gemis aan vaste lijnen" werd gerept?

De Meester is weg ; de pijlen worden getrokken. Dat is typies nasionaal! Is 't te verwonderen dat Holland -- ook Jong-Holland (cfr. zekere recente samenkomst van Noord en Zuid te Tilburg) --, de Vlaming -- ook de Vlaamse artiest -- ternauwernood instaat meent achter de biertafel 'n Europese figuur te zijn? Gaat 't nu over de De Meester-periode, dan kon dat duidelik gelokalizeerd, en in dit geval mochten de vijgen-na-Pasen best in de mat blijven.

Doelt de aanval echter op het huidige -- nauweliks aangevangen -- tijdperk, dan kan er wel 'n repliekje op af.

Gemis aan vaste lijnen? Duid ons a.u.b. die "vaste" lijnen aan. Of liever: zwijg erover, want ik voorzie weer 'n zoveelste theorie die geen aarde aan de dijk brengt. Wat is er al niet gekletst over ons ziek toneel? Heeft dat geklets geholpen? Of is dat wellicht niet juist de ziekte? Och, met één steen (des aanstoots!) doe je 't hele kippenhok kakelen. Maar d'r worden niks dan windeieren gelegd.

Zelfs toneelkongressen hebben doorgaans slechts één aantrekkelike kulminant: het gemeenschappelik diner. Ook dan als zo'n kongres als "meeting" wordt aangekondigd.

Alles komt neer op het feit of de toneelleiding al of niet een gelouterd scheppingsvermogen heeft. Waar dat aanwezig is, trekt ze onvermijdelik het volk naar zich toe.

En wat de vorm betreft: de Violaine van Selma is me zo duurbaar als de Chou van van Gelder. Want beiden waren, hoe diametraal oppoziet ook, bezield. En ik ruil geen ziel om tegen de muskulatuur van om 't even welke "very sport", ook al zal diens ideaal-getrainde body me soms méér dienen dan 'n stram lijf. Want dat stramme lijf kunnen we lenig maken, maar zoek eens 'n training voor hen die zich van geen ziel bewust zijn! Of gaan we niet regelrecht naar ontaarding indien we uitsluitend de kultuur van 't lichaam in 't raam der dode tekniek voorstaan, en de innerlike superieure roerselen van de mens improduktief laten?

't Gaat hier echter hoofdzakelik over "gemis aan vaste lijnen" bij het V.V.T.

Die lijnen worden bepaald volgens ethiese én esthetiese maatstaf. Katholicisme en kunst.

Barbertje, Barbertje! wat ben je 'r erg aan toe! Als je 't riskeert op je raam 'n festoen te borduren, komt de ene rechter zeggen: dat is onestheties. En is 't nu wél mooi, dan zegt de ander: dat is niet katoliek. En is 't nu wél katoliek, dan hoor je de eerste weer: dat is gek, want te apostolies...

Zo gaat het in de wereld. Men noemt het: "Gemis aan vaste lijnen"... Welnu, lieve vitter, het Volkstoneel wijst u alvast op 'n vaste ethiese lijn. En wat z'n kunstprestasies betreft, dunkt me, als ik steunen mag op algemeen advies, dat 't heus niet zo kwaad loopt. De toekomst spreekt het laatste woord.

't Verwijt van zekere slordige verwaarlozing loopt m.i. over 'n voorbije periode. Er is voorheen nooit zóveel blijvende zorg geweest als tans aan de werken van ons huidig répertoire wordt besteed. En waar gedoeld wordt op een "artistieke en sociale (oei, oei!) fout dat, buiten Brussel en Antwerpen, de muziek doorgaans wordt verminkt of ook totaal weggelaten, moet ik hoffelik vragen of de kritikus zelf daaraan verhelpen wou met de nodige geldelike steun, zodat Altenet en Moresnet ook volledige orkestrale uitvoering kunnen hebben?

Er zijn dorpen, meneer, waar ge nog geen piano kunt krijgen!

We willen overstellig overal de gebeurlike toneelmuziek in extenso en met volledige bezetting uitvoeren (Karel Albert glimlacht!) indien de kosten daarvoor gedekt zijn.

En dan uw "proefherhaling" met kritiese gedachtewisseling van bevoegdheden die daar op uitgenodigd zijn! Herejee! Ik stel me voor het te wagen als ontspanning b.v. -- en bij die gelegenheid harmonies te verenigen: Willem Putman, Lode Geysen, W. Doevenspeck, A. de Maeyer, M. van Vlaenderen, Stan Eeckels, G. Martens, Paul de Mont, Odiel Daem en enkele anderen. Ge zoudt plezier beleven aan uw "opbouwend samenwerken." Met alle respekt noem ik u: naïeveling, en gun u zelfs, als troostprijs, het voorzitterschap van de Areopagus. Ik ambieer hevig de rol van spektator voor dat eksperiment!

Wat ik lees over de toneelopvattingen in Vlaanderen, klinkt, zoals 't geformuleerd is, totaal negatief. Waarom geen positieve formule? Omdat u zelf voelt dat die er nog niet is! Ik heb het niet over de tientallen fiksies der laatste twee jaren, hier en daar als 'n pseudo-omwenteling aangekondigd... Trouwens, de rol van het V.V.T. is, zelfstandig zijn sleperswerk te doen. Kapiteins-aan-de-wal roepen 't hardst, want ze snappen niets van zelfstandig maneuver.

Maar 't is door al dat geroep dat velen zich niet meer spontaan en onvooringenomen geven durven. Door al 't geleuter - niet door de eksperimenten ! -- zijn ze wantrouwend geworden, en zoeken onmogelike dingen waar ze niet te vinden zijn. Wie met ontvankelike overgave 'n schone, zuivere beweging volgt, is haast onbewust tot die beweging bekeerd. De toneelaksie van het Vlaamse Volkstoneel -- leidster der beweging -- is naar geest en daad steeds gaaf gebleven. Zal de toekomst die aanvreten? Koest, man! 't Tweede lustrum is nauweliks aangevangen.

Ik verneem verder dat 't ongepast is voor de leiding "beroep te doen op 't argument van de volle zaal om hooghartig (ik onderlijn) kritiek van kant te wijzen."

Beste interpellant, wij dragen ons hart hoog, maar niet op uw manier. Ik zie niet in waarom 't argument van de "volle zaal" niet mag aangewend tegenover enkelen die zich op 't ongunstig getuigenis van twee, drie mensen uit hun midden beroepen om te beweren dat het V.V.T. dood- en dagelikse zonden doet!

Laat zelfs duzend man ons niet waardig achten in het raam van hun toneelkonsept, wat beteekent dat tegenover de liefdevolle geestdriftige belangstelling en aanhang van tienmaal duzend anderen? Of acht u ons niet voldoende psikologies "gevormd" om onderscheid te maken tussen snobistiese en volkse, dus gemeenschapsbij val? Het V.V.T. draagt overal oog en oor mee om 'n statistiek voor z'n Kunstfähigkeit te maken.

Wanneer ik 'n stuk monteren ga, denk ik niet aan Antwerpen of Brussel, maar aan het stuk én aan de mens die 't zien en beluisteren zal. Die mens mag in Soetenaye of in Schellebelle wonen, hij is me niet minder lief dan de Sinjoor of de Brusselaar. Daarin juist is het V.V.T. zó algemeen omdat 't allen dienen kan. Zelfs niet uitsluitend ons volk, maar ook de Fransoos en de Pruis en de Djek... en wie nog verder op de waereldcloot wonen. Want ons streven is daardoor bizonder Vlaamslievend waar we steeds paraat staan ook de stem en 't gebaar en de kleur en de ziel van Vlaanderen óver de grenzen bekend te maken. Of is er, buiten het V.V.T., één organisme geweest dat deze laatste jaren moderne levende Vlaamse kunst heeft geëksporteerd?

Had De Meester slechts dat gedaan, onze dank ware reeds ruim gemotieveerd.

Ge spreekt van "referendum." Geef u de moeite 't uit te schrijven, en ge slaat uzelf knock-out.

Dat 'n groot deel van 't Antwerps en 't Brussels publiek "slechts bijdraaide na 't optreden te Parijs" is logies en natuurlik. Antwerpen had immers De Gruyter zlg. en het eiland Brussel kon toch eerst dan kontakt krijgen met 'n Vlaams strijdend kunstorganisme via de brug die over Parijs liep? Parijs is 'n énige gelegenheid geweest om aan het Vlaams-vijandige Brussel Vlaanderen te doen ontdekken. En langs dezelfde weg kwam het V.V.T. ook in Duitsland terecht, tot meerder eer en glorie der jonge Vlaamse kultuur.

Wie is dwaas genoeg, zulke feiten als argument tegen het Vlaams-zijn van het V.V.T. te willen gebruiken? Wij dienen ons volk opdat het zich verheffe uit z'n burgerlik-bij-de-grondse leven. Kunnen we 't beste van dat volk aan de buur van de vier windhoeken bekend maken door eksport, fiat! des te sneller gaat de Vlaming tot wat hij herworden moet: een wereldburger. Dat alles klinkt u wellicht wat pompeus? Al is er nog zo'n grote kloof tussen droom en werkelikheid, hebben we toch het recht stout te dromen en bewust te zijn dat de droom kan verwezenlikt mits taaie wil en arbeid.

Dat is het werk van meer dan één lustrum, en wanneer ge nagaan wilt wat in de eerste vijf jaren onder De Meester werd gerealizeerd, hebt ge m.i. stof genoeg voor bewondering en respekt: De Meester kan trouwens mijn verdediging missen.

Verwarring? Indien er verwarring ontstaat, is ze voor 3/4 te wijten aan de kritiek.

Er zijn in heel ons land misschien vijf mensen die oordeelkundig toneelkritiek schrijven. De rest is larie. Toneel was voor de oorlog 'n tradisie zonder meer, en we hadden er geen last van. Maar van de dag af waarop toneel zgz. verniewd werd, is er 'n beroering gekomen die tot de veiligst geborgen kapelaan of onderwijzer heeft verhit. En nu de pen gescherpt, jongens! Waar ze vroeger aleksandrijnen verknoeiden in ode's aan de maan of aan Jozef-in-Egypte, schreven ze, ineens geïllumineerd, de diepzinnigste dingen over toneel... Er bleek immers niets meer te bestaan buiten dat geweldig-attraktieve vak. Zo mocht men 't in 'n vluchtige vlaag pessimisme jammer gaan heten dat we 't toneel niet in z'n vooroorlogse dommel hadden gelaten...

Wij, katolieken, zagen in toneel de hefboom die -- zoals in de middeleeuwen -- de massa bewerken kon ten goede, en daarom gebruikten we hem in onze strijd.

Maar Barbertje bleek algauw te simpel in de niewe wereld, want daar volgden opeens de "emansipasie" der massa dilletanten en de bedenkelikste arrivisterij!

Het V.V.T. heeft daar steeds buiten en boven gestaan. Dat nu sommige onmondigen 't pogen na te apen en vreselijk dwaas doen, is natuurlik. In dat verniewingsproses van ons dilletante- en beroepstoneel zal niets gewijzigd aan de normale evolusielijn: ersatz blijft op de bodem ; de werkelike waarden komen tot hun recht.

En wat het W.T. nu na De Meester zijn of worden zal, zal de Olympos u wel tijdig diets maken.

Uw slotwensen voor "heil en zegen op al onze wegen" nemen we dankbaar in ontvangst. Dat is ook het enigste dat we onthouden willen uit uw inspirasie... De rest glijdt glad over onze oliejekker.

Anton Van De Velde.