Er zijn nog wel andere geestelike verwarringen dan die welke we in 'n voorgaand artiekel hebben gewraakt. Er is de verwarring over of door het Volkstoneel begaan. De strijd, die reeds meer dan 'n jaar wordt gevoerd, heeft vooralsnog, niet uit, -- krijgt ie ook wel ooit zijn beslag ? Maar daarrond heerst alreeds 'n prinsiepieële verwarring. Ten onrechte wordt die strijd als gericht « tegen 't Volkstoneel » beschouwd, waar ie toch alleen « tegen enkele -- vermeende mis -- opvattingen » van dat organisme wordt gevoerd. De bedoeling is dan ook uitsluitend 'n loutering te bewerken, en absoluut niet 't Volkstoneel zelf er onder te krijgen of 't ook maar in iets kwaadwillig te diskrediteeren. Van belang is dan niet zozeer of, in voorkomend geval, 'n protest «gepast» is, -- dat kon best afzonderlijk behandeld -- wèl, of 't, als protest « raak » is.

't Is dan al even verkeerd van de zijde der toeschouwers de Volkstoneelzalen te willen ontvluchten, als van de zijde der leiding beroep te doen op 't argument van de volle zaal, om, hooghartig, kritiek van kant te wijzen. Superioriete belijdenis staat niet voor « dienende » karakters en allerminst voor «dienende» organismen.

We wezen er al vroeger op : 't sukses in publiek-getal berust voor 'n groot part op 'n psiekologiese grond -- vergroeide siempatie voor een paar spelers in 't biezonder en voor 't organisme als zodanig meer dan op 't esteties gehalte. 'n Referendum -- in zover dit als redelike maatstaf kan of mag genomen -- zou allicht die dualieteit tussen aanwezigheid en instemming aardig onderlijnen. Overigens moet, o. e., dieper getast en zou de beslissing ten slotte afhangen van de oordeelkundige in de zaal, en dán zou de verhouding alvast nog scherper worden getekend. Voor ons gaat 't hier om 'n vergissing. Brussel is niet Vlaanderen en geeft er ook niet de weerspiegeling van. (Hoeft dat ook gezegd ?) En zelfs 'n groot deel van 't publiek van Antwerpen of Gent-- draaide toch pas bij ná 't optreden te Parijs, niet ? -- mag hier niet als maatstaf gelden, 't sukses in die middens wettigt dan ook niet op zich zelf 't optreden in Vlaanderen. In grote steden is er altijd een vrij sterke percentage van wat we voor de gelegenheid en duidelikheidshalve «snobs» zullen noemen ; mensen die graag «avant-garde» doen al moeten ze zich daarom nog niet altijd tot die strekking bekennen. 't Is de moderne omzetting van de oud-Ateense niewsgierigheid door Demostenes reeds aan de kaak gesteld. En nu gebeurt 't wel dat juist die mensen 't meest lawijd maken of de tribune -- in casu : -- de pers -- in handen houden. D'r is ook weer niets tegen. Maar hun'houding geldt daarom nog niet als 't oordeel van de gemeenschap, zelfs niet van de elite of van de «ruime ontvankelikheid»: 't Is wel wonder bv. dat 'n Volkstoneelvoorstelling te Brussel-- in de wandelgangen en van de kant van 't publiek -- zo 'n haast overwegende Franse indruk laat. Ik heb er beslist niks tegen, maar hoe wilt ge, in Gods naam, op die basis 'n oordeel vormen over de hoofdzakelike gegeerdheid in --, over de onvermijdelik-volgende instemming van 't Vlaams publiek ?

De opvattingen in Vlaanderen -- en eens blijken die wel de juiste nabij te komen -- zijn : dat toneel geen music-hall is en «spel» daarom nog geen cirkus al mogen er wel elementen aan die beide worden ontleend. Wel kunnen we, in voorkomend geval, de vondsten, de knapheid, de lenigheid, de viertuositeit appresieëren, ervan genieten, er om vragen zelfs; maar ook dan is 't nog geen «toneel» en mag 't niet als «toneel» worden voorgeschoteld. Heet 't mimekunst of variété, al goed: maar sticht geen verwarring. De meest glorieuse tijdperken getuigen ertegen precies al door hun gedegen vormelikheid van tekst met geest en inhoud: ernst over de lijn, fratsen aan de franjes.

Er werd op gewezen naar aanleiding van « De Knecht van twee Meesters », van « Judas » te Brasschaet, en nu laatst, door Paul de Mont en Willem Putman, naar aanleiding van Marlowe's « Faust », dat 't stuk totaal was veranderd. En telkens werd toegegeven dat er teknies heel wat werd gepresteerd. Goed, schrijf dan 'n niew stuk of 'n niew senario, maar misbruik geen namen tenzij u 'n literair overzicht van de hiestoriese ontwikkeling en behandeling van 't tema wou geven. Dat is toch gewoon eerlikheid, zoals 't eerlikheid is niet 'n schoonheid kapot te maken onder voorwendsel 't even te beproeven -- met risico -- zelf 'n ander, vrij problematiese, schoonheid op te bouwen. Al wat Lode Geysen desaangaande vertelt in 't Novembernummer van "Toneelgids" is, naast 'n absoluut gemis aan elementaire logika, bovendien nog naast de zaak.

Nog komt daarbij dat de verschillende opbouwende elementen in 'n vertoning onderling verband moeten houen en onderling verantwoord blijken. Dat ieder détail op zich zelf vakkundig af zou zijn, lijdt geen twijfel. Dat 't één zowel als 't andere bij De Meester wel eens zoek was, staat buiten kijf. We konden 'm best als 'n soort vrijschutter beschouwen op 't uitgestrekte land van de regie-bouw. Ie achtte zich niet gebonden van 't éne stuk naar 't andere, (wat 'n zeer groot goed kan worden) maar al evenmin binnen 't kader van éénzelfde stuk. En dit heuvel zal wel niet op één dag uit 't Volkstoneel bedrijf worden geschakeld. Intussen kan men 't niet kwalik nemen dat er worde gewezen. Vlaanderen heeft recht -- ook de provinsie -- op vakkundige en artistieke verfijning en 't

volkstoneel mag zich niet verlagen tot dilettantenonhandigheid of dito slordige verwaarlozing. 't Kapietel van de bijbehorende toneelmuziek mocht in deze wel eens streng en van heel nabij worden bekeken. 't Is b. v. 'n artiestieke en sociale fout dat, buiten Brussel, (en Antwerpen), de muziek doorgaans wordt verminkt of ook totaal weggelaten. Regie en spel, gedeeltelik op muziek gebouwd en gesteund, kunnen onmogelik tot recht komen zonder deze faktor. Prinsiep moest zijn : waar de zaal 't toelaat gaat de muziek, moet die gaan.

Dat schijnt weer alles zeer scherp en bitter. Toch niet. In plaats van krietiek en tegenkrietiek, slag en verweer, gemakkelike onverschilligheid of hooghartig afwijzen, moest er gestreefd naar inniger kontakt. Aller wens en bedoeling toch is

de artiestieke verheffing van 't Volkstoneel. Kon er b.v. geen proefvoorstelling, geen proefherhaling ingericht, iets als de Franse «générales» waar alleen «bevoegdheden», om dat lelike woord te gebruiken, zouden gevraagd, met dan voor slot, krietiese gedachtenwisseling ? 't Is immers niet om loutere bedilzucht, wel om opbouwend samen te werken.

Ook in 't beste, als ik zo zeggen mag, kan er verwarring en gemis aan lijn bestaan. Dat de twee hier in aanmerking komende faktoren, elk van zijn kant, niet kregelig worden : de leiding niet en ook niet de toeschouwer, maar eerlik en zakelik, wederzijds steunend, hun taak voortzetten. We wensen 't Volkstoneel heus alle heil en welvaren toe.

zzz.