Ons publiek, minder ontvankelijk voor mondaine salon-gesprekken en geraffineerden humor, houdt van grootsche onderwerpen; ten bewijze, de groote bewondering voor de drama's van den priester-dichter Verschaeve. Het stuk van Laudy doet ons trouwens dikwijls aan Verschaeve denken, vooral om sommige verzen, die zoo precies aandoen als waren ze door Verschaeve zelf gedicht. Laudy wint het echter op Verschaeve in den bouw van zijn stuk. De Paradijsvloek is beter "tooneel" dan Judas of De Artevelden. Er is meer rekening gehouden met de eischen van het voetlicht, er is meer technische handigheid, meer beheersching, meer afwisseling, een sterker volgehouden dramatische gang. Het tooneelwerk van Verschaeve is hoofdzakelijk lyrisch. Niettemin meen ik, dat van Verschaeve nog geen stuk werd vertoond in zoo gunstige voorwaarden, dat over de tooneelwaarde er van definitief kon geoordeeld worden.

Is er afwisseling in het repertoire van het Volkstooneel, steeds echter zien wij er duidelijk een zelfde lijn in, langswaar Johan De Meester jr. de demonstratie zijner tooneel-opvattingen logisch doorzet. Op dat gebied is hier weer een stap van beteekenis gezet. Wij lezen in het programma : "Het is vanzelfsprekend, dat, wanneer Vlaanderen den Paradijsvloek uitbeeldt, dit geschieden zal met bijzondere onderstreping van dat nog maar pas voorbije beleven van dezen paradijsvloek, in den oorlog. Niet één onder ons, wien niet het vleesch of het hart werd verscheurd. Wij konden dezen paradijsvloek als de onmiddellijkste aller werkelijkheden ondergaan. Wanneer wij het beeld van ons tooneel dan willen bouwen uit het waarachtige leven van onzen tijd, dan konden wij dezen "Paradijsvloek" niet anders zien dan in zijn neerstorten over ons zooals over onze eerste vaderen en moesten hem ook aldus uitbeelden, in plaats van in de symbolische kostumeering en de breede klassieke kracht, waarin Adriaan Van der Horst en Jan Musch met hun "Schouwtooneel" het spel styleerden, het gebeuren naar het verleden te doen wijken".

Dus was de aankleeding der spelers grootendeels gehaald uit dezen tijd. Kaïn verscheen in een vuil rood werkpak. Abel droeg een korte broek en een witte jersey, wat hem wel eenige candeur gaf, maar ten slotte toch te veel denken deed aan een geïdealiseerden sport-renner. Adam droeg een bruin-grijze broek. Eva had een kleed in dezelfde kleur. En Lia verscheen in een eenvoudig bleek-grijs kleedje. De slaaf droeg het kostuum van een galeiboef en onder de vluchtelingen, een schare die ons denken deed aan het publiek in Paul De Mont's modern passiespel, bemerkten wij zelfs verschoten soldatenpakken. Deze groep was bij haar verschijnen indrukwekkend. Dit lijden, gehuld in moderne lompen, greep ongetwijfeld sterker aan dan het geval kan zijn met eenige gestyleerde kostumeering -- want in deze ongelukkigen zagen wij onmiddellijk ons zelf en onze medemenschen. Dus diende deze interpretatie de symbolische waarde van het stuk. Zij is niet meer nieuw, sinds Dr. De Gruyter Jozef in Dothan moderniseerde - en sinds wij weten, dat Hamlet nu in "plus fours" optreedt, beschouwen wij de broek van Adam als het natuurlijkste ding van de wereld.

In het decor kregen wij een voortzetting van de beginselen, die reeds bij de vertooning van Tijl werden gehuldigd. Gordijnen en daarin op en neer gaande planken, die moeten de beweging dienen. Geen of bijna geen plastische bedoelingen meer. De achtergrond : een zwart fond-doek, waartegen dan een purperen draperie het onbereikbare geluk aanduidde, waarheen een opwaarts gaande plank leidde; langs dezen weg kroop de lijdende menschheid vooruit. In den linker hoek omstraalde een roode gloed Kaïn's tent, waar de hunkerende Lia de zonde zoekt. In dit kader, waar alleen ruimte te kort schoot, werd het treurspel vertolkt.

Het rhythme der verzen werd sterk onderlijnd -- en vooral dan aan het gebaar was belang gegeven. Er werden momenten bereikt van groote ontroering. Dat niet voortdurend het drama in dezelfde mate boeide, moet worden geweten aan het feit, dat de spelers vaak individueel te kort schoten. Alleen Staf Bruggen gaf in "Adam" een nieuw -- misschien het schitterendste -- bewijs van zijn hooge dramatische gaven, Zijn monoloog in III : "En Adam gaat voorop", was een stuk spel, zooals wij er hier nog maar weinig te zien kregen.

Ik moet nog een tekort aanstippen : het "Volkstooneel" heeft ons gewoon gemaakt aan muzikale adaptatie. Het dunkt mij, dat muziek, bij een rhythmische uitvoering als deze, onontbeerlijk is. Wij hebben dat gemis gevoeld.