Als laatste opvoering van dit tooneelseizoen, gaf het Vlaamsche Volkstooneel, Donderdagnamiddag, "Jacob van Artevelde", van Verschaeve, in het Patria-theater te Brussel. Het Vlaamsche Volkstooneel dat niets ongedaan laat om het cultureel bezit van Vlaanderen te verrijlen, heeft er blijkbaar prijs op gesteld, gedurende het afgeloopen tooneelseizoen slechts werk van Vlaamsche tooneelschrijvers op te voeren; met "Beeldekens van St-Franciscus" heeft het o.i. zijn hoogtepunt bereikt, de opvoering van "Jacob van Artevelde" levert voorts het bewijs, dat het ook voeling wil houden met de verzuchtingen en het streven van het Vlaamsche volk. Een stuk nationale geschiedenis, dramatisch verwerkt door Verschaeve. Voor ons, Vlamingen, is de levenstragiek van dezen nationalen held op zich zelf reeds aangrijpend. Nu hebben we Verschaeve steeds hooger geschat als kunstvoelige (om zijn "Uren bewondering", b.v.) dan als scheppend kunstenaar. Deze opvoering heeft onze overtuiging bevestigd, ofschoon dit werk wellicht vreemder aandoet als tooneelwerkelijkheid, dan wanneer het verbeeldingswezen blijft voor den lezer. De uitbeelding heeft ons niet de tragedie van dit leven doen doorvoelen, en ondanks de machtige uitdrukkingskracht ontbreekt er dramatische bewogenheid en de macht die samenbindt tot een fel levende eenheid.

Van den historischen tweevoudigen Van Artevelde, den wijze en den boven alle menschelijke kracht liefhebbende, komt bij Verschaeve slechts de laatste tot zijn recht. Geen spel van lichte toetsen en fijne nuances. Het werk van Verschaeve is monumentaal, de figuren staan voor ons geboetseerd uiterlijk stralend, doch innerlijk vaak te kort schietend; want juist dit monumentale ontneemt de personen de soepelheid en de veerkracht voor den gang en den stuw der tooneelontwikkeling. Anderzijds in het conflict tusschen de liefde en den haat ontwikkelen deze zich niet tegenover elkaar als aanbotsende dramatische motieven, waaruit tragische vonken spatten, doch veeleer paralleel. De ontwikkeling zelf is ten andere onevenwichtig, de liefde is passief. Ze leeft slechts krachtig in de lyrische monologen. Ze is geen factor in de voortschrijdende dramatische actie. De haat en de volksinstincten daarentegen woelen en woeden om deze liefde zonder ernstig tegenwicht. Artevelde is niet sterk persoonlijk genoeg en zonderling treft de passieve houding van dezen van liefde brandende. In het eerste deel hebben we soms het gevoel, dat het geloof in zijn eigen plannen slechts een schijngeloof is, dat hem geen oogenblik dwingt tot gepassionneerd zelfonderzoek en handeling. Deze levenstragedie heeft meer van een fataliteit dan van de worsteling van een mensch met een heel hevig temperament. De hoofdpersoon is te zeer phraseerende plannenmaker, die niets bereikt in zijn levensdrang; in het wijd uitstaren van zijn verbeelding, in de verwoording van zijn droom, kan hij soms aangrijpen, doch zelden leeft hij hevig uit de aandoeningen van zijn ziel en het hartstochtelijk bewegen van zijn bloed.

Eén tooneelfiguur is geslaagd, Geertruude, de vrouw van Geeraert Denijs, de haat geboren uit jaloerschheid, die onverzwakt zich uitleeft, wier drijfkracht komt uit haar innerlijkste ik, die schuwheid overtuigt en in haar gedrongene beweeglijke gestalte gauw de suggestie geeft van een steeds tegenwoordige onoverwinnelijke macht.

De schrijnende tragiek in het leven van Verschaeve's Van Artevelde ligt in de eenzaamheid van den leider, daar hij niet begrepen wordt, zelfs niet door zijn vrouw en in de opeenvolging van de ontgoochelingen; doch ook deze tragiek houdt te onvoldoende verband met de hoogere geestelijke werkelijkheid van het gebeuren om het dramatische te verhevigen en te verdiepen

Een ondankbare taak was de uitbeelding. Fragmentarisch werd wel iets bereikt; doch het geheel liet een onbevredigden indruk. We hebben te weinig van den wonderen glans van den held gezien, en onvoldoende gevoeld hoe Van Artevelde boven het gewoon-menschelijke uitkomt; één heeft onweerstaanbaar gelokt: de haat. Staf Bruggen (Van Artevelde) was aangrijpend soms in de lyrische perioden; in zijn slottoespraak voelden we de heerlijke aandoening beven, doch zijn rol gaf hem te weinig persoonlijks, te weinig zelfzekerheid en te weinig ruimte om ervan een treffende creatie te maken; de monologen, die daarbij veel te lang zijn, alleen brachten hem uit zijn strakke plooien.

Twee hebben zich uit geleefd en zich in echtheid en volheid gegeven: Maurits Hoste als Geeraert Denijs, deken der wevers, en Emerence Demoore, als de vrouw van Geeraert Denijs, die in het tweede deel prachtige momenten had. De figuratue werkte slechts in onvoldoende mate mede tot versterking van de sfeer en leek in het dramatisch verband niet best haar deel te begrijpen. Ook de regie was minder verzorgd dan we dit van het Vlaamsche Volkstooneel gewend zijn.

C.Q.