Met groote en angstvallige belangstelling wordt de creatie van "Wanda" door het Vlaamsche Volkstooneel, tegemoet gezien. Het Vlaamsche tooneelpubliek herinnert zich nog steeds de opvoeringen van "Lente" en "De Vuurproef" van denzelfden schrijver, Frans Delbeke, in samenwerking met Gerard Walschap, wiens talent en bevoegdheid inzake tooneel nu nog naar waarde geschat worden. Frans Delbeke begon zijn zelfstandig tooneelwerk met "Satan" een grootsch opgevat Bijbelsch treurspel, waarvan de stichtende lectuur in alle intellectueele middens gegeerd wordt. Zijn laatste tropendrama "Wanda" werd door de gezellen van het Vlaamsche Volkstooneel met ijver en overgave ingestudeerd. De opvoering van "Wanda" te Brussel kan met dit kwalificatief geprezen worden. Het resultaat van deze eerste opvoering had de bevoegde tooneelcriticus Gerard Walschap reeds voorzien toen hij in expressestijl schreef: "dus is een model-creatie verzekerd en neemt Frans Delbeke van nu af in ons tooneelleven de belangrijke plaats in die hem reeds langer toekwam".

Het gedachtelijke thema van het nieuw werk van den heer Frans Delbekeis nagenoeg het volgende: twee menschen, hier: Rodolf en Wanda, met elkaar gehuwd zonder dubbele liefdebasis. 't Is te zeggen: Rodolf heeft Wanda lief, Wanda heeft Rodolf als echtgenoot aanvaard zonder hem liefde toe te dragen, zij heeft zichzelf geofferd om haar vader uit geldelijken nood te redden. De auteur neemt aan dat hier voor buiten een fout is te vinden, dat Rodolf Wanda als zijne vrouw aanvaardde zonder liefde, dat Wanda zonder liefde den echt in treedt met Rodolf, met blijvende onvergetelijke herinnering aan haar zielsgeliefde Walter. Van daaruit vertrekt nu het drama: dit huwelijk wordt spoedig een ongeluk, en van ongeluk een hel. Met 50 procent bewustzijn en 50 procent onbewustzijn zoeken beiden vergetelheid, zelfs den dood. De reis naar de Tropen waar Rudolf zich als jonge geleerde arts komt vestigen lijkt veel op een vlucht uit het milieu waar het leven hem hatelijk is geworden, en vlucht naar oorden waar grooter gevaar is voor zijn leven, dus meer kans op dood... Maar de kristen toeschouwer vraagt met den kristen auteur: raakt deze zucht naar dood niet aan zelfmoord? In de rol der vrouw? Zij heeft de moed hem te volgen in de Tropen, maar zij foltert zichzelf en haar onbeminde echtgenoot. Er komt een oogenblik dat ook zij den smaak van den dood zoekt: met pater Louis spreekt zij af dat zij voortaan als verpleegster gevaarlijke zieken zal helpen. En ook in haar geval bevat de auteur ons met takt en behendigheid zien dat ook zij niet vrij is van een zeker hunkeren naar den dood, en ook dat moreel niet geheel is vrij te pleiten.

En dan leven we mee dit tragisch schommelen van die twee wrakken tusschen hoop en nood, de rit tusschen twee polen van leven hier vertegenwoordig door pater Louis en den toovenaar Aloubia, de uitkomst door den heldenmoed van dwingenden kristelijken plicht of door bedwelmingen van het verderf. In hoogre orde had de consonant van liefde tusschen die twee kunnen ontstaan en de tormenten van hun hart hadden zich kunnen oplossen: de sidderingen van bovennatuurlijken stijl. Maar zeer menschelijk en roerend dramatisch aandaende, laat de auteur de twee figuren de dood naderen: Rodolf gaat zedelijk en fysiek ten onder, als arts heeft hij niet minder dan moorden op zijn geweten, zoo heeft het drama van het huwelijk geheel zijn leven en geheel zijn zedelijke sfeer geteisterd. Ook zij is aangetast, de vrouw die in de rampzaligste besef van eindelijke zielsontmoeting tot hun bewustzijn doordringt op hetzelfde oogenblik wanneer zij de Eeuwigheid uit verre kim op hen zien toekomen.

En zij herhalen voor hen het Salve Regina dat we tweemaal tijdens dezen avond hoorden opklinken, wij gaan heen met deernis voor dramitis personce wien leed aan schuld, wij meeleefden en wij weten in welke hoogere oplossing levensvreugd voor wie ware te vinden geweest, voor dit groote uur waarin zij op elkander staarden als liefhebbende vrouw op liefhebbende man al was dit ook bijna in de armen der dood vergeten we graag het al te schijnende van menig oogenblik uitte dit zieledrama.

De dramatische konflikten in "Wanda" zijn aangrijpend en pijnlijk, doordat de uitwerking ervan uiterst verrassend en overrompelend is, dat ze den toeschouwer den adem afsnijdt en in hem den drang wakker roept naar datgene wat Gerard Walschap zoo treffend noemt "een logische en evenredige constructie" in het geestesleven van den mensch. "Wanda" heeft dien avond onze aandacht gespannen gehouden door de voortdurende afwisseling in het dramatisch gegeven: de onverwachte, plotse en onvermoeide ommekeer in de zielen der twee arme menschenkinderen, Wanda en Rodolf, die zonder verpoozing tusschen de donkere en serene machten geslingerd worden. Bedoelde ommekeer wordt door den tooneelschrijver niet psychologisch uitgerafeld, neen, zijn doortastende tooneeltechniek laat hem toe zonder omwegen naar zijn doel te storten. En hierdoor wordt den spelers uitzonderlijke gelegenheden tot intens spel geboden.

De schrijver van praatstukken eischt koelbloedig alle belangstelling op voor zijn letterkundig talent; de auteur van "Wanda" echter biedt den acteur gelegenheid te over om den tekst met artistieke drift uit te leven, om zich te doen gelden als tooneelkunstenaar in den vollen zin des woords. In verband hiermede dienen wij bij de geprezen vertolking van dit tropendrama door de gezellen van het V.V.T. niet langer stil te staan. Vermelden wij terloops dat Emiel Barbaix in de hoofdrol "Rodolf" met zijn kleurrijk temperament en vokale krachttoeren de ruim-gevulde tooneelzaal sterk heeft geboeid. De gevoelige vertolking van de Wanda-rol, door Mevr. Melis, was alleszins mooi op peil. Evenals de heer Ast Fonteyne in de gluiperige Alloube-rol. Ook deze laatstgenoemde speler vertolkt deze vreemde figuur met overgave en persoonlijke opvatting; het voortdurend berekend schoorvoeten in de zegging van den tekst brengt in zijn vertolking een zeer merkwaardige variante. Vermelden we nog de uitbeelding van den zachtaardigen "Pater Louis" gespeeld door Rik Haesen en niet in het minst de rol van "Rodolf II" een tyische prestatie van Leo Hens.

Een bijzondere vermelding verdient de spelleiding van den heer Van de Velde, die geen technisch middel onverlet liet om dit tropendrama bekoorlijk en ietwat fantastisch in te kleeden; de feeërieke lichtsymphonie, die verglijdt van pikdonker naar de zuiverste klaarheid schiep een atmosfeer van geheimenis en onrust.

Het publiek heeft uitbundig, langdurig, diepwarm toegejuicht. Maar ellaas, de acteur is een bescheiden man en hield zich verdoken onder de zeer talrijke menigte.

R.