De Vuurproef, van Frans Delbeke en Gerard Walschap.

Vlaamsch Volkstooneel

Het jongste werk van Delbeke en Walschap wijkt zoozeer af van het genre, dat Johan de Meester Jr. gewoonlijk speelt, dat wij ons onwillekeurig afvragen, wat deze "Vuurproef" doen komt in het répertoire van het "Volkstooneel".

Hiermede is geen kwaad gezeid van het stuk. Delbeke en Walschap behooren tot die menschen, die eventjes achteruitschrikken voor de jongste regie-experimenten en het hoofdbelang eischen voor den inhoud. De Vuurproef is het tweede deel eener quadrulogie:'s Levens vier seizoenen, waarvan ons verleden jaar de inzet is medegedeeld in het stemmingsstukje Lente. Daarin werd Herman Walding's zwakheid geschetst, diens angst voor het groote besluit, dat hem binden zou aan Suzy, het lieve bleeke meisje dat hij leerde liefhebben te midden van de weelderige tulpenvelden haars vaders. Walding heeft echter Else gekozen, het stadsjuffertje. De Vuurproef is een spel van wroeging, de worsteling van den man die gelooft, doch in zijn leven uit zwakheid niet kan consequent zijn met de godsdienstige overtuiging, die de zijne is en die hij den anderen voorhoudt. Want Herman Walding is de leider geworden van de katholieke jeugd in zijn land. Zijn tooneelstuk "De Ziel op zwerftocht" beleeft triomfen, maar juist langs dit tooneelstuk stapt Walding in een hinderlaag, die ieder mensch wel eens op zijnen weg ontmoet.

In het tooneelstuk speelt de actrice Frida Werner en haar verschijnen werpt een troebele schaduw over den klaren weg van Walding's leven. Deze twee menschenkinderen vallen in malkanders armen. Doch in den achtergrond rijst de figuur van Delamare, vertegenwoordigend de velen, die door Walding's boeken in de ziel werden geraakt. Maar nu stort Walding's inconsequentie hem opnieuw in de wanhoop.

In II breekt de innerlijke strijd los in al zijn heftigheid. Walding worstelt met de zonde en bij de uitwerking hiervan hebben de schrijvers het realistische plan verlaten. Wij zijn in het huis van Frida Werner op den avond der 25e vertooning van "De Ziel op zwerftocht". Walding zit er in den kring van zijn vrienden en een ietwat eentonig club-gesprek zet het bedrijf in. Walding zit gebogen, als iemand die zich schuldig weet en voelt. Als hij alleen zit, krijgen zijn worstelende gedachten gestalte. Zijn vrouw daagt op; hij scheldt haar uit. "Je hebt me nooit willen begrijpen!" - en ineens bevinden wij ons in de schouwburgzaal. Frida Werner verschijnt in een aureool van bloemen. De vrienden van Walding juichen toe. Het publiek juicht. En herhaald tot in het oneindige klinkt dan de kreet: "De auteur - de auteur - de auteur - de auteur....". Frida Werner roept Walding, komt hem halen. Doch hij, neergehurkt op zijn sofa, weigert woest. Dan klinkt over het tooneel de stem van God en aan beide kanten van Herman Walding verschijnt een gestalte, het goede en het kwade ik en de strijd in diens ziel wordt weergegeven in een reeks replieken, (hier klinkt de dialoog wat arm). In den achtergrond doemt het beeld op van Christus aan het kruis. Een arm is reeds aan het kruis genageld. De Zonde (Frida Werner) staat onder aan het kruis, noodigt Walding uit te hameren. Hij doet het, overmand. Het geklop van den hamer klinkt meedoogenloos. Maar meteen glijdt het irreeële beeld weg en wij zien dan in werkelijkheid gebeuren wat ons symbolisch werd getoond; de verloochening van wat Walding in zijn boeken leerde. En opnieuw, altijd, rijst Delamare voor Walding als een bestendig verwijt....

In III vooral treedt Delamare op den voorgrond. Deze figuur is een schepping van beteekenis in dit nogal ongelijk maar merkwaardig stuk. Delamare wil weten of Walding gelooft, wat hij in zijn boeken heeft verkondigd. Is hij een laffe bedrieger, of is hij slechts een zwakkeling? Delamare trekt een revolver. Met den dood voor oogen schreeuwt Walding: "Ik heb niet gelogen. Ik geloof, dat ik over een oogenblik verschijn voor den rechterstoel van God, dat de eeuwige foltering mij wacht, als zijn barmhartigheid zich mijner niet ontfermt!...." Voor deze bekentenis wijkt Delamare terug, want hij heeft gezien dat ze echt was. En Walding put er een nieuwe kracht in. Als Frida Werner belt aan de deur, blijft hij roerloos zitten aan zijn tafel. Doek. De groote vraag, die wij ons na dit stuk stellen, uidt: "En wat met Else, zijn wettige vrouw?"

Hoewel gespeeld zonder veel overtuiging, wist het werk op sommige oogenblikken intense ontroering te scheppen. Bij de vertolking kwamen het best tot hun recht die scènes, waar de schrijvers hun fantazie vrijen teugel lieten. Een salon-gesprek vergt steeds distinctie en routine en dat missen sommige spelers van het "Volkstooneel". De regie bracht het stuk een paar keer op den rand van het melodrama. Misschien heeft niet de regie alleen schuld. In elk geval: tusschen stuk en vertolking was niet de noodige harmonie bereikt.

N.R.C., 26 Februari 1926.