In zich zelf is een opvoering van een werk als "Het Voorste Legioen" van Emmet Lavery een gansche gebeurtenis in het tooneelleven. Ons hedendaagsch tooneelrepertorium, ook het katholieke, is inderdaad niet zoo heel rijk aan stukken die torenhoog boven het gewone goedje uitsteken. Het strekt tot eer van het gezelschap van de Kon. Vl. Schouwburg ook dergelijk stuk op zijn programma genomen te hebben. Wij hebben in een vorig nummer reeds uitgeweid over de beteekenis en het gehalte van "Het Voorste Legioen" en gewezen op de uitzonderlijke waarde van dit hoogstaand oeuvre.

De Vl. Schouwburg heeft dit zware stuk naar best vermogen uitgebeeld. Al is dit "drama van het geloof" zeer tooneelkundig uitgebouwd en al bezit het passages die rijk zijn aan effect en eene rechtstreeksche ontroering verwekken, doch is het geen stuk dat spontane en uitbundige reactie uitlokt. Het stuk spreekt meer tot de rede dan tot het gevoel. De ontroering die er van uitgaat, is dan ook eerder verstandelijk dan sentimenteel.

Het is de tekst die draagt. Er is geen woordje dat overtollig is. Het zijn sobere, gebalde zinnen, die direct zijn als hamerslagen. De actie ligt eenigszins ook in den tekst. Alles concentreert zich steeds rond een hoofdgedachte: het geloof. Daardoor is eene sterke eenheid in actie die zich vooral veruitwendigt in een meesterlijke dialoog. Van bij aanvang begint het reeds tusschen den vrijzinnigen dokter Moreel en pater Duquesne, en meteen komt men in aanraking met de kern van de zaak: "Wanneer men U aanvalt (de orde de Jezuieten) dan doet gij of ge de bescheidenheid zelve zijt. Maar men hoeft U slechts goed te bekijken. Ieder van U ziet er uit, alsof hij alles ter wereld beter weet dan alle niet-Jezuïeten bijeen genomen! Dat windt mij op. En bovendien zijt gij niets anders dan een paradoxe. Eerst weet gij door uw gaven meer te schitteren dan alle andere met de hunne. Maar dan is 't voldoende dat een van uw oversten één woord zegt, opdat gij U in de schaduw zoudt terug trekken alsof nooit het geringste talent het uwe ware geweest. Dat zal ik nooit kunnen begrijpen." Daarop volgt het rake antwoord van pater Rektor dat boekdeelen spreekt: "Dat geloof ik, Peter, want moest gij dat kunnen begrijpen, dan zoudt gij een der onzen geworden zijn." Zoo gaat het voor gansch het stuk door met gedachten stevig als een gebalde vuist.

Een merkwaardige opvoering

Met dezelfde soberheid en ingehouden kracht gaat Maes zijn regie en de spelers, de tien hoofdrollen laten wij zeggen, hun spel opgevat en vol gehouden. Een soberheid die echt nooit eentonigheid werd, die af en toe opvlamde in het heftige van den strijd, doch aldra weer bedaarde. Soms had men wel den indruk dat de spelers eenigszins gebukt gingen onder den zwaren tekst en den machtigen zin van het eerste woord, maar daar had men de regie die wonderfijn alle tooneeleffekten wist uit te baten die de actie van het stuk bood en die als zweepslagen waren die het verloop van het drama weer voordreven en uiterlijk en innerlijk verlevendigden.

Het stuk bestaat uit korte schuifjes die elkaar snel opvolgen en haast een zelfstandig geheel op zich zelf vormen als schakels in een keten. Elk schuifje sluit echter met een knaleffekt dat weer het vertrekpunt wordt voor het volgende schuifje. Die scenische bouw van het stuk werd door Gust Maes en door de spelers, vooral Arthur Bouchez, ten goede aangevoerd. Van mystische stijl was de insceneering die een gave atmosfeer schiep en op sobere doch dekoratieve wijze het spel en de ziel van het klooster onderlijnd. Een prachtige vondst was de biechtscene, een culminant punt in het drama, waarin alles in strakke lijn naar dit middenpunt geconcentreerd was.

Schouder aan schouder, zooals het hoefde, hebben al de spelers hun rol gedragen. Nergens werd er een hiaat gelaten, al zijn er hier en daar enkele inzinkingen aan te stippen, niet het minst b.v. onmiddellijk na het mirakel. De h. Rudolf Dubois speelde de rol van rector Duquesne met gezag en gemoedelijkheid, doch legde meer nadruk op zijn uitzonderlijk spel dan op de innerlijke bewogenheid. Hij had echter buitengewoon goede momenten die, alhoewel wat theatraal, toch diepen indruk maakten. De h. P. Van der Auwera speelde een bezadigde pater Kene, en vormde een harmonisch kontrast met het voorvarend radikalisme van pater Stuart, de h. Robert Sonk.

De h. Gust Maes heeft op dankbare wijze den vrijzinnigen dokter Morell uitgebeeld en was op zich zelf, door zijn bescheiden doch overtuigend woord en door zijn veelzeggende aanwezigheid op gansch de lijn van het dramatisch verloop een sterke antibode die den strijd die de paters te voeren hadden op markante wijze wist te onderlijnen. Frans Joossens heeft van zijn rol een type van robuste, verstandige voorvechter-missionaris geschapen. "De drie musketiers", de jonge pater Aster, Rawleigh en Fulton, vormden een sterke spil waar omheen het grootste gedeelte van het drama draaide. Arthur Bouchez was onovertrefbaar als de purist, de redenaar , de scepticus, pater Aster. Hij incarneerde volkomen het type dat hij zich van een pater Aster voorgesteld had. Zijn woord en dictie waren scherp en spiritueel. Zijn gestalte waardig en imponeerend.

Een bijzonder woord van lof dient gericht tot den h. Vandenbemd, van "De Brabantzonen" van Koekelberg (die zoo pas het Landjuweel veroverden), die op het laatste uur den h. Jan Clercx verving, die wegens ziekte belet was op te treden. Op meesterlijke wijze heeft deze akteur, die amper over drie dagen beschikte om zijn uiterst zware rol van pater Rawleigh in te studeeren, zich van zijn zwaren taak gekweten. Hij heeft met een scherpe persoonlijkheid door een suggestief spel de van leven bruisende rol van den jongen Jezuïet uitgebeeld. Ook den h. Jan Bascour voldeed in de rol van pater Fulton, de musicus, al hadden wij hem graag met wat meer temperament en kleur zien optreden.

Elk der drie musketiers vormde een scherp afgelijnd karakter op zich zelf en waren samen een sterk geheel dat de jonge garde vertegenwoordigde.

Van de rol van Monseigneur Carey heeft Dolf Dents natuurlijk weer iets speciaals weten te maken. De H. Val. Lampens teekende een mystieke figuur uit van pater José, de uitverkorene van het mirakel. In hare travesti rol was mej. Vleminckx opperbest en maakte van de rol van het lamme knaapje Jimmy een stuk sterk naief geloof.

"Het Voorste Legioen" heeft een merkwaardige opvoering beleefd.

R.R.