Na de voorstellingen van "De Zaak Dreyfus", die het verhoopte sukses niet kenden, komt thans de opvoering van "De Smeltkroes" ons als een hernieuwing voor van dezelfde poging om het Jodenpubliek in het gevlei te komen, waarvan zelfs het doel ons van twijfelachtigen aard aandoet. Want ten slotte is het juist dit speciaal deel van het Antwerpsch schouwburgpubliek, dat bijzonder zwaar van de crisis te lijden heeft en bovendien nog voortdurend in de bres moet staan, om het optreden van uit Duitschland verdreven kunstenaars te steunen.

"De Smeltkroes is echter een werk dat ook in breederen kring interesse kan wekken. Ofschoon het tamelijk oud is (het werd in 1910 geschreven) biedt het nog verschillende kanten die aktueel aandoen. De toestand van de toenmalige Russische Joden die door de progroms verdreven, zooniet vermoord werden, vondt elders eene herhaling tijdens het afgelopen jaar, waardoor dan ook de bedoelingen van den auteur als een nieuwe wekroep kunnen voorkomen. De auteur is een Engelsche jood en de tendenz ligt dan ook dubbeldik op zijn werk. Zijn vroeger idee om op eene of andere plek van de aarde een Joodsche Staat te vormen heeft hij in dit werk opgegeven om eene kans te breken voor Amerika, het vrijheidslevend land, dat de smeltkroes moet worden waarin alle rassen en godsdiensten zich zullen samentreffen, om in één ras en in één godsdienst: de liefde voor den evenmensch, de passie van het goede en het schoone, herboren te worden. De hoofdpersoon, David Quixano is de drager van deze [???]. Hij ontvluchtte zijn geboortedorp in Rusland, nadat zijne familie uitgemoord was en vervoegde zijn oom in Amerika. Daar droomt hij zijn ideaal en komt er in aanraking met een jonge adellijke Russin, die voor opstandigheid naar Siberie verbannan was en thans in Amerika den strijd tegen de armoede heeft aangebonden. Het onvermijdelijke geschiedt: zij krijgen elkaar lief. Tera brengt haren geliefde, die een begaafd musicus is, in kennis met een Amerikaansch millionair, die natuurlijk op haar verliefd is. De poging om David niet de hulp van dezen millionair tot een beroemdheid te maken, valt falikant uit. De vader van Tera wordt dan door den Amerikaan naar Amerika geroepen om te beletten dat het voorgenomen huwelijk doorgaat. David herkent echter in de vader van Tera de officier die zijne familie deed uitmoorden, en dat beteekent voor hem meteen de ineenstorting van zijn droombeeld, omdat hij zelf zich steeds als onverbreekbaar aan zijn ras gebonden voelt. Hier zou het stuk gevoeglijk kunnen eindigen en eenen werkelijken diepen indruk laten, maar de auteur achtte het noodzakelijk voor een "happy end" te zorgen, waarin de twee geliefden ten slotte toch vereenigd worden, op het oogenblik dat David zijn triomf als musicus viert.

Zoo wordt het ten slotte onduidelijk of de auteur werkelijk iets heeft willen betoogen en wij kregen den indruk dat hij veeleer een tooneelwerk, dan wel een uitgesproken tendenzstuk heeft willen schrijven. Het stuk is weliswaar ietwat uitvoerig uitgedrukt, maar omvat toch genoegzaam elementen die den bijval kunnen afdwingen. Vooreerst dan den romantischen aard van het onderwerp, die in dezen vorm weliswaar tot den verleden tijd behoort, maar het doorsneepubliek bevallen, en dat verder de wijze om enkele "gags" aan den man te brengen, waardoor de ontroering voortdurend door een lach afgewisseld wordt.

De vertooning zelf bleek met dergelijke zorgen voorbereid en onder de leiding van Charles Gilhuys werd het stuk tamelijk vlot voorgebracht, waarin alleen Gilhuys zelf als David Quixano het tempo remde. De uitbeelding van David kon ons slecht matig bevallen, omdat zij voortdurend aan vroeger interpretaties uit andere werken herinnerde. Dit viel thans des te sterker op waar voor enkele weken Gilhuys nog de figuur Raskolnikor in "Schuld en Boete" uitgebeeld heeft. - Wij kunnen ons niet herinneren dat ilhuys ooit op zoo'n korten afstand in twee verschillende werken opgetreden is. De groote bijval was thans voor Jozef Gevers weggelegd die van Herr Pappelmelster eene buitengewoon karakteristiek uitbeelding gaf. Zij grensde weliswaar aan het karikaturale, maar bleef tot het einde toe, onverminderd in denzelfden toon bewaard, waarvoor den vertolker een trouwens welverdiend open doek applaus verwierf. Daarnaast vermelden wij gaarne Willem Benoy als Mendel Quixano die weer een van zijn steeds welgeslaagde Joden-typen voorbrachten, en thans bovendien van eene weloverwogen soberheid getuigde. Henriette De Treker stond voor de lastigste taak als Frau Quixano, maar de manier waarop zij het eerste bedrijf met haar stil spel vulde, mag als een voorbeeld van tooneelspeelkunst aangestipt worden. Als Vera trof Jenny Van Santvoort gepaste accenten die zij door een overtuigend spel wist te onderlijnen. Arthur Van Thillo gaf een sterk getypeerde Baron Revendal, terwijl Jan Cammans de zelf genoegzame millionair met keurige zorg uitbeeldde. Ten slotte vermelden wij nog de schreeuwerige Kathleen als Eliza Van Camp, die ons evenwel meer uitoundig Kempisch, dan wel Iersch voorkwam.

Het talrijke publiek toonde zich alles behalve karig met zijne bijvalsbetuigingen, die vooral na het derde bedrijf - waarvan de finale zij het samenspel van Gilhuys en Van Thillo eene mooie hoogte bereikte met hardnekkigheid aanhielden. De vertaling lijkt ons van twijfelachtige allooi.

J.V.G.