Een werkelijk en omvangrijk succes van de realistische reactie, als ik mij zoo uitdrukken mag -- en ik doe het zonder eenige agressieve bedoeling -- was «DE WONDERDOKTOOR», een blijspel van een beambte, die te Adinkerke, in den uitersten west-hoek van Vlaanderen woonde, en er nog niet in geslaagd was eenige aandacht te krijgen voor zijn tooneelspelen -- toen, even na Dr De Gruyter's afsterven, Lode Monteyne gemeld blijspel wilde aanbevelen aan de directie van den Antwerpschen stadsschouwburg, met het gevolg dat het een bijval zonder voorgaande behaalde, en een tiental weken op het affiche bleef.

Het stugge en zoo grillige Antwerpen liet zich waarlijk door dezen West-Vlaming heelemaal innemen. En algauw ging men de vraag stellen : is eindelijk de tooneelschrijver geboren, waarop men zoo lang reeds wachtte ?

Het stuk «De Wonderdoktoor» heeft ontegensprekelijk zeer te waardeeren kwaliteiten. Het is niet alleen sappig in zijn dialogen, en rijkelijk overgoten met dat folkloristisch tintje dat men hier zoo op prijs stelt, maar het is knap en kloek gebouwd. Janssen bleek een man te zijn die vermag een stuk ineen te steken. Een zeldzaamheid in dit aan tooneeltechniekers eerder arme land.

Desondanks mag er op gewezen dat «De Wonderdoktoor» hoofdzakelijk zijn succes danken mocht aan de briljante vertooning er van. En het werd evenzeer de triomf van een speler (in dit geval Jan Cammans) als bijv. «Tijl» de triomf was van een regisseur. Het was genoeg het stuk later eens gespeeld te zien door een gewoon liefhebberstroepje, om daar niet aan te twijfelen. En die vaststelling hebben wij na elk nieuw tooneelwerk van Janssen nagenoeg kunnen opnieuw doen, zoowel na «DE KONING DRINKT», waar het heele ensemble van het Antwerpsch gezelschap samenwerkte tot het uitbeelden van een indrukwekkend en fel gekleurde fresco, als na het reeds minder gunstig onthaalde «HELDENDORP» en die overigens pittige frats «DE KLUCHT VAN DEN BRAVEN MOORDENAAR».

Onder deze stukken schijnt «DE KONING DRINKT» mij het waardevolste.

Dit stuk brengt ons een onweerlegbaar attest van Janssen's handigheid. Deze handigheid zal trouwens den oningewijden ontsnappen, want ze is gehuld in zulken vloed van levensoverdadigheid, dat de «charpente», het handig ineengestoken «maakwerk» dat er onder zit, om zoo te zeggen verdwijnt. Maar wat een perfecte dosseering, wat een prettige afwisseling, welke juiste afmetingen ! Elkendeen wordt bediend, zelfs degene die een beetje «literatuur» wenscht te midden van deze zoo gezonde levensuitspatting. En daar gaat mede een beetje tragiek zich mengen in deze bonte wemeling van folklore en boersche driestheid. Jan Blondeel, de onderwijzer, heeft Rika, de haast sentimenteele dochter van den rijk geworden boer Vramme, lief. Vramme echter ziet daar boven. Zal hij zich geneeren, in zijn vlucht naar de hoogste toppen van rijkdom en gezag, om een beetje flauwen liefdekul ! Hij verlooft zijn dochter met den arm geworden jonker Quapenninck. Het is een schitterende zaak. Hij koopt zich alzoo een adelstitel, en vernedert dat geslacht van kasteelheertjes, dat eeuwenlang de boeren onder den hiel hield. Hij wreekt «boer van Paemel» en al die schuchtere boerkens, wier tragisch lot de dramaturgen van een vroegere generatie belang en medelijden inboezemden. Nu zijn de rollen omgekeerd. Nu is de boer de Koning ! En de Koning drinkt ! De Koning geeft een formidabel feestmaal. Zat zitten de boeren rond de rijke tafelen. Daar is ergens ook een ster, die draait. En de «drie Koningen» worden er ook nog eens bijgesleurd als ornamenten uit den verleden tijd. De jazz-band van de radio jankt dwars door hun versleten liedekens heen. En te midden van dezen roes is de onderwijzer Blondeel de nar. Hij kan aan literatuur doen. Hij zag onder zijn oogen zijn liefde weggeven aan den verwaanden Quapenninck, en in zijn hart breekt er iets, snikt er iets. Hier is er echter geen plaats voor tranen. In dit feest kan de weemoed slechts uiting vinden in den spot. En terwijl Rika daar afgezonderd zit, droef en alleen, bespeelt haar ontgoochelde vrijer de viool. Boer Vramme moet gekroond. En het wordt een overdadig «Breugeliaansch» tafereel. De Koning drinkt. Leve de Koning !

In III drijft Janssen de charge nog verder. Hij laat zijn boer bankier worden, een soort geldkoning. Men heeft hem uitgebuit. Hij zal nu op zijn beurt zijn medemenschen uitbuiten. Hij plaatst een telefoon. Hij speculeert op de beurs. Hij richt zijn eigen bank op -- en als de baron nu, na 'n vroegere weigering, om de hand van zijn dochter vragen komt, permitteert Vramme zich de luxe hem buiten te gooien. Zijn geslacht is gewroken. Ten andere, Janssen zal er voor zorgen dat ook de liefde haar deel krijgt. Zeer handig weet Rika haar vroegeren vrijer Jan Blondeel aan Vramme op te dringen als mede-bestuurder van de bank Vramme en Co. Dus komt alles in orde. Kanonschoten en klokgelui. En Vramme wordt zooiets als de Koning van Vlaanderen.

In de periode, die op de zoogenaamde vernieuwingspogingen heeft gevolgd, is «De Koning drinkt» wellicht het waardevolste tooneelproduct. Maar het zal uit voorgaande samenvatting den lezer al duidelijk geworden zijn, dat wij ons in feite al een eindje ver verwijderd voelen van wat men pleegt «realisme» te heeten. Laat ik er bij voegen dat dit stuk met echten brio verdedigd werd. De première was voor den Nederlandschen schouwburg van Antwerpen volop wat men noemt: een schoone avond.