Hedenavond ging alhier II Piacere dell' Onesta -- in een ongelukkige vertaling: Eergierigheid geheeten -- van Luigi Pirandello. Naar ik meen, de eerste opvoering van dit stuk in het Nederlandsch.

Zooals in de meeste werken van dezen vernuftigen Siciliaan, is ook hier het gegeven hoogst eigenaardig en paradoxaal. Alles draait om die ééne figuur van Baldovino, den man die Agata Renni trouwde, toen haar liaison met markies Fabio Colli, rijk doch gehuwd, gevolgen zou hebben. Angelo Baldovino die blijkbaar veel heeft doorgemaakt, weet door zijn radde, geestige gezegden en onverwachte, door-en-door logische redeneering de onmogelijkste situaties te redden en het verloop der gebeurtenissen geheel te beheerschen. Hij vindt er genot in, voor het eerst van zijn leven absoluut eerlijk te zijn in alles, doch eischt hetzelfde van de anderen: la volupté de l'honneur, heet het in de Fransche vertaling. Deze anderen moeten het tegen zijn onverbiddelijke, tot het uiterste doorgedreven eerlijkheid afleggen. Niet alleen verijdelt hij de pogingen van den markies die hem, om de baan vrij te krijgen, een prachtige gelegenheid tot ongestrafte geldverduistering biedt, doch zijn votupté culmineert hierin: dat de markies zélf het geld uit de kas moet nemen : hij, Baldovino wil graag het odium voor dien diefstal op zich nemen, vóór de wereld zal hij het zwarte schaap zijn ; dan wint zijn vrouw tevens haar vrijheid terug. Haar hij wil ook van de daad niet profiteeren ; de markies moet, zoogezegd, uit eigen kas, het ontbrekende aan de vennootschap terugbetalen!

Hij heeft echter een oogenblik van zwakheid tegenover de vrouw, die slechts in naam de zijne is en moeder van het, eveneens in naam zijn kind: vóór haar kan hij zich niet als dief laten beschuldigen. Hij, die één en al raadsel en redenatie is, levende paradox, is van die vrouw gaan houden -- wat zij fijn-vrouwelijk doorziet. Vergeefs poogt hij zich van haar af te schudden : door zijn, nu geveinsde oneerlijkheid, laat zij zich niet beetnemen. De diepe menschelijkheid in hem doorschouwt zij, en met den vader van haar kind verbindt zij haar lot, nu niet langer in schijn en voor de wet alleen.

Dit subtiel-innerlijk spel werd door den troep van den Vlaamschen Schouwburg op verrassende wijze vertolkt: ik spreek er hier mijn vreugde over uit! Want slechts bij uitzondering krijgen wij in Vlaanderen zulken vlotten conversatietoon te hooren en zien wij zulk sober-voldragen spel als de heer Maes ons in de hoofdrol (Baldovino) te genieten gaf. Alleen in III was hij, en wel op een paar hoofdmomenten, minder gelukkig. II was perfect de fijne nuanceering liet hij goed uitkomen en de diepere beteekenis van zijn goochelspel met paradoxen sprong telkens open als een rijpe peulvrucht.

Naast hem had Rexy Verschueren als Agata ook mooie oogenblikken; zoo ook de markies (Dubois). Twee mindere rollen (de moeder, de vriend) waren niet in goede handen, doch niet zóó, dat zij den gunstigen ensemble-indruk, zou den bederven. De vertaling van Arie van den Heuvel -- op dien ongelukkigen titel na ! -- is vlot, en doorgaans goede tooneeltaal; tot een nadere vergelijking met het origineel ontbrak mij de gelegenheid.

Kortom, een goede inzet van dit nieuwe tooneelseizoen!