...Als in een rush werd de markt van Brugge ingenomen --.. en liet was waarachtig geen kleinigheid in die opeengepakte duizendkoppige menigte zijn plaats te vinden. In sommige enge straten dreigde het gedrum noodlottig te worden. Kinderen gilden. Gendarmen werden zenuwachtig. Maar ineens klonk dan over stad en markt de bronzen stem van de zegeklok en kondigde met sonoor getamp den aanvang van het grootsche spel aan. Bazuinen schetterden. Geheimzinnig licht bloeide open. Het geroezemoes der scharen luwde en viel dan stil als bij tooverslag. Het leven van die compacte massa scheen plots te verkillen in strakke en roerlooze aandacht. Wij waren als het ware aanwezig bij een indrukwekkende geboorte. En het majestatische Belfort begon stilaan te ademen, te zinderen, als was het leven van gansch de menigte er in opgezogen...

Voor mij is dit spel hoofdzakelijk gegroeid tot iets dat ik noemen zal : het levend worden van het Belfort, van dien indrukwekkenden reus uit het verleden, dat steenen monument dat daar sinds eeuwen als een stomme getuige staat van roem en grootheid in de stad, die een droomerige dichter eens «Bruges la morte» heeft geheeten -- het beeld dat als het ware geheel de Vlaamsche geschiedenis symboliseert, en dat in dezen onvergetelijken avond een wonder en aangrijpend leven kreeg, zoodat zijn getuigenis sprak en zong uit elken steen, van elken trans, van elken toren. Getuigenis van woord, licht, muziek. Getuigenis, waarbij de honderden spelers schenen samengekneed te zijn tot één enkele figuur : het Belfort, het spelende, zingende, lijdende, vechtende, triomfeerende Belfort.

Het is een welslagen geworden, waarvan ik de beteekenis gaarne onderlijn. Want wie ziet niet in dat de stoute durvers, die dit plan hebben uitgewerkt, zoo zij over uitzonderlijke troeven beschikten, zich mede bloot stelden aan groote gevaren ! Wanneer men het waagt de hand te leggen op een reusspeler als dit monumentale Belfort, dan legt men zichzelf de bijna angstwekkende verplichting op alles -- het heele zoo disparate ensemble, dat een spel in de open lucht is -- in dezelfde gigantische en nobele verhoudingen te transponeeren. We hebben een stijlrijke en m.i. ongemeen bevredigende oplossing gekregen. Om dit naar waarde te schatten, moeten we maar even bedenken wat het kon geworden zijn in den verkeerden zin. Men kan zich inderdaad wel eenigszins een petieterig, hol en

( smaakloos ding voorstellen, dat door deze grootsche omgeving gewoon zou worden ineengedrukt, en dat de Belfortreus dan, als een misplaatste kitteling, zou weggegooid hebben van zijn beleedigde flanken....

In dit geval zijn spel en steen tot een altijd sobere en aleens grootsche eenheid gegroeid. Om dit te bereiken heeft Pater Jozef Boon, die vooral om het concept zelf van het spel en om den organisch-groeienden uitbouw er van dient geloofd, de hand kunnen leggen op twee hoofdzakelijke factoren : het licht en de muziek.

Het licht -- dat was Anton Van de Velde. De muziek, dat was van Arthur Meulemans. En die eenigszins Vlaanderen kent, zal in dit tweevoudig geval vermoedelijk niet wagen de vraag te stellen «What is in a name ?» Elk van deze namen is inderdaad een programma.

Van Arthur Meulemans heb ik meer dan één triomf bijgewoond. Zoo herinner ik mij nog zijn collaboratie te Hasselt, bij een moderne experimenteele regie-proeve van wijlen Renaat Verheyen («Passiebloemen» van Hilarion Thans), waar hij door zijn brillant ingrijpen zijn medewerkers gewoon in een hoek duwde, zoodat het eigenlijk spel nagenoeg totaal verdween en herleid was tot een oratorio waarin het woord en het scenisch beeld alleen nog hinderlijke bestanddeelen waren.

Hier is iets dergelijks niet gebeurd. Hier werd de eenheid van het heele artistieke complex geen oogenblik bedreigd. En in dit ensemble was de muziek van Meulemans een haast bestendige onderlijning van ongewoon evocatieve kracht, met prachtige sonore uitgalmingen die af en toe het dramatisch gebeuren als een bliksemstraal doorflitsten, met serene koren, in sobere haast liturgische strengheid, met heerlijke momenten van aanzwellende lyriek, als bijvoorbeeld gedurende dat gespannen tweegesprek tusschen den gekwetsten wachter en Onze vrouwe, waar Meulemans een gansche wereld deed snikken en huiveren in een heerlijke melodie, waarvan de echo thans nog in ons nazindert als het mooiste dat we van dit festijn hebben meegedragen.

Van de Velde is een regisseur, die altijd blijk gegeven heeft van twee niet te onderscheiden gaven, fantazie en beheersching. De vraag, in dit Brugsch geval, was of hij vermogen zou aan de plastische verbeelding van Boon's concept den gewenschten omvang te geven, of hij er in slagen zou de monumentale transpositie te verwezenlijken, zooals zij door het medespelende Belfort werd genoodzaakt.

Welnu, men moet het wel erkennen -- de algemeene indruk was grootsch. Grootsch van in den beginne, wanneer de statige engelen de hooge transen en het speelplan bezetten, verschenen tusschen de bloksteenen en tot in de kruin van den toren als vlammende toortsen te gloeien stonden, levend geworden gestalten van Memlinc's engelen gelijk. Grootsch ook in den statigen en zoo soberen Calvarie-gang, in het vibrante slot van het eerste deel, in de echt Breugheliaansche tafereelen van Vlaamsch jolijt in kermis en dans -- om dan nog een heroïscher allure te krijgen in de daaropvolgende uitbeelding der kruistochten, forsch, viriel, kloek. Hoe prachtig scandeert hier Meulemans' muziek, en wat een nooit gekend moment van gemeenschappelijke geestdrift als, bij volle ontplooiing van lichtspel, orkest en koren, een reusachtig Vlaamsch vaandel, de zwarte Leeuw op gouden veld, wordt ontrold over gansch een verdieping van den Belforttoren, en daar dan te wapperen hangt in het avondbriesje, van bont kleurengespeel omstraald. Het is een moment dat men beleven moet. Men kan het niet op voldoende wijze onder woorden brengen.

Ook voor het derde meer cerebraal getinte deel van het stuk -- waar de auteur den strijd om het behoud van het Heilig Bloed toont als een symbool van 's menschen worsteling tegen Satan en zijn trawanten -- heeft de regie een boeiende en kleurrijke uitbeelding gevonden, vol intense bewogenheid. Bij poozen slaat dan het licht op transen en verdiepingen uit, en het is of een orkaan het Belfort omloeit, terwijl weeklanken het orkest beheerschen, en zwarte vlaggen in sombere kadans wuiven over het speelplan.

Met haast perfect meesterschap wordt het spel, over een paar klippen heen, gevoerd tot het waarlijk grandioos slot, als de gansche spelende en luisterende menigte vereenigd is in één geestdriftige hulde aan de reddende Moedermaagd -- hoog reikt de priester den gouden kelk van Christus' Bloed onder het Calvariekruis -- als klokken, beiaard, koren samenslaan en mede deinen in de magistrale symphonie van licht en kleuren, terwijl de gemoedelijke patroonheiligen van Bruge's parochiën op hun beurt verschijnen in de verlichte vensters, als glanzende getuigen bij dit feestelijk spel.