De Conscience-herdenking werd ingeleid door een opvoering van Zwart op Wit, van Aug. Monet. ( Deze tooneelaanpassing van « Siska Van Roosemael » is in zoover een banaliseering van H. Conscience's werk, dat zij het plaatselijk dialekt, hetwelk wij, inachtgenomen den zin voor lokaalkleur van den heer Monet, desnoods billijken, doorspekt met een trits van smakeloosheden, die der geestige kleurkunst van Conscience onwaardig zijn. Vulgair zijn is niet volksch zijn. Dit werk van Monet dagteekent uit de periode waarin hij, als tooneelbeoefenaar in den schaduw van erkende talenten zijn sporen trachtte te verdienen. Dat dit procédé uiteindelijk dan toch tot een duurzaam resultaat moest leiden, wordt ons na zooveel proefjaren, nu de auteur in den herfst van zijn leven staat, door de « Ring van Gyges » bewezen. Dit werk mag, spijts het nog vastankert in het historische genre, en dus op den keper beschouwd nog inzake originaliteit tekort schiet, vermits het zich afwikkelt op een snoer van leenthemata, dan toch een eindpunt beteekenen, omdat de zin voor sceniek hier een vasten vorm wist te verkrijgen. Als Monet ons in zijn levensavond niet met een eigen oorspronkelijk werk weet te verrassen, zal hij in onze tooneellitteratuur bepaald worden als de handige litbater van vreemde litteraire stof, die hij achter het voetlicht tot een ledepoppenspel wist te ordenen. Want in zijn scheppingen treffen wij nooit anders dan zemelcréaturen aan.

Zoo ook in «Zwart op Wit », waardoor het tooneel tot een kijkkast voor kartonnen beeldekens wordt omgevormd. De schrijver spant zich bovenmenschelijk in om geestigheid te brouwen en neemt daarbij zijn toevlucht tot de grofste en doorzichtigste middelen om gemakkelijk de lachlust van zijn publiek te kittelen.

Jan Van Roosemael, de meester schouwveger, heeft een vrouw, waarin de kleinburgerlijke drang naar het parvenuschap werkzaam is. Aan advokaten vermorst zij hoopen gelds, met het vooruitzicht, dat haar een hypothetische erfenis van Hollandsche verwanten zou worden toegewezen. Vergeefsche moeite. Door een toeval geraakt Van Roosemael in bezit van een bom gelds, en nu komt vanwege zijn vrouw de poging om zich uit den geringen werkmansstand te ontheffen. De dochter zal, ten einde Fransch te leeren, naar de kostschool gaan. Siska komt weer naar huis en het kerngezonde volksmeisje is een nuf geworden. Pauw, haar vrijerken, krijgt den bons, want helaas hij is maar een schöuwvegerken. De Roosemaels krijgen nu voorname relaties, en de dochter verplicht hen een receptie bij een rijkemansfamilie bij te wonen. Aldaar komen zij tot het besef dat hun plaats allerminst in dit midden is, en zij zijn ontgoocheld. Maar tot overmaat van ramp, of liever van geluk, wordt de door hen gevonden schat kousvoeteling door dieven ontvreemd, en met de armoede, hervindt de familie Van Roosemael ten tijde van «Zwart op Wit » haar vroeger geluk. Siska zal dan toch met Pauw trouwen.

Bij Conscience kregen wij een kleinburgerlijke zedenteekening. De aanpassing van Monet zweemt naar parodiestijl en staat niets hooger dan soortgelijke produkten van Willem Pouillon.

Van de veel zouteloosheden hebben wij inzonderheid de volgende vastgespijkerd : « Zoei lacht nen nont assem tandpaain hee, Bonsoir, Mocheu, Mag ik maai absenteren ? Ja, Manier, ambeteerda mor», enz., enz.

De Club Telegraphic beschikt over een trits zeer verdienstelijke liefhebbers en voor een dilletantengezelschap werd hier schier feilloos werk gepresteerd. Nu moet gezegd, dat de artistieke inspanning niet zoo fel moest worden aangezet, vermits het dialekt hier zoomaar zijn afvloeiing kreeg, en voor den mond weg werd gepraat. Wij vernoemen: A. Van Hellem (Jan Van Roosemael), Tilly Janssens (zijn vrouw)? verder dames G. Portocarero, H. Peeters, en bij de episodische buurmeisjesrollen inzonderheid Mevr. M. Deroeck, die, wij hopen het, voor haar talent een grooter kans moge krijgen, dan dit stukje rol. Verder hebben zich ook onderscheiden door sober en stijlvol spel de heeren Fr. De Roeck, Jul. Peeters, die tevens de regie waarnam, regie, die over 't algemeen mocht voldoen. Wij zijn niet beslagen inzake historisch overzicht der pompierskleedij door de eeuwen heen, maar het wil ons voorkomen, dat de uniformen, waarmee de heer Jul. Peeters zijn brandwachten heeft getooid, eerder onder het Directoire thuishooren dan in de eerste helft der XIVe eeuw. Met dit: stuk van den heer Aug. Monet heeft een haast volle zaal onophoudelijk gedurende circa drie uur gelachen.