Na een inleidend woord van Dr. M. Sabbe, die betoogt dat het «Willemsfonds » zich bij de week van het Vlaamsche Boek wil aansluiten, opent E. Claes zijn spreekbeurt en zegt dat elk kunstwerk den stempel moet dragen van de persoonlijkheid die het schept. De lectuur van een boek vermag soms de persoonlijkheid en zelfs het persoonlijk uiterlijk van den schrijver machtig te suggereeren. Zoo wist Claes dat Conscience er precies zoo zou uitzien als de voorstelling door de lezing van zijn werken opgeroepen. Tusschen de regels van Streuvels' werk ziet men de ruige, stoere trekken van zijn verschijning. Een boek moet een atmosfeer scheppen en de schrijver moet zijn lezers in dezen kring betrekken.

«De Witte» werd gelicht uit de gewone landelijke atmosfeer van het boerenkind in zijn midden.

Ziehier nu de wording van de «Witte».

In zijn vlegeljaren had Claes enkele schetsen geplaatst in de « Groene Linde ». M. Sabbe schreef hem naar aanleiding van deze schetsen een lovenden brief. Om in Dietsche Warande en Belfort te verschijnen moest men al een heele Jan zijn. Te Leuven hadden Claes en zijn litteraire medestanders een kamer van rethorycke gesticht waar bij pot en pint hun letterkundige gewrochten werden voorgelezen.

«De Witte» is een weezenkind dat op Claes' dorp woonde en uitmuntte door zijn fratsen. Eindelijk moest Claes iets voorlezen bij «In Liefde Bloeiende» de rederijkerskamer te Leuven.

« Oogst» en « Lenteleven » haalden Claes uit de bloemlezing en litteratuur.

Streuvels onthulde voor Claes de ziel van het landelijk leven.

Claes heeft gestreuveld dat het een aard had. Claes zag spoedig zijn vergissing in en lei weldra het West-Vlaamsen af om zijn stof te gaan putten in de taal van zijn geboortedorp.

Het eerste hoofdstuk werd in één geut geschreven en toegezonden aan den « Nieuwen Gids » waarin W. Kloos het beloofde op te nemen. Claes moest een handschrift schrijven om Kloos te manen, maar Kloos zond het terug.

Te Antwerpen stichtte Claes met Grietens een tijdschrift « Het Land », dat na een viel. Claes schreef opvolgenlijk hoofdstukken van de «Witte» in verschillende tijdschriften.

In 1920 schreef Mane de Bom met verzoek « de Witte » te lezen en « de Witte» verscheen in de wereldbibliotheek.

Claes' beste lezers zijn de bengels, de dreumessen van beider kunde. Het wordt voornamelijk gelezen door de kinderen wier ouders de lectuur ervan verboden. Zoover voor den uiterlijken kant van de zaak.

« De Witte » bestaat heusch in Averbode, is dus geen gefingeerde persoonlijkheid, maar Claes' fantasie heeft de figuur van « de Witte » met persoonlijke vindingen verrijkt.

« De Witte» is eigenlijk de tragedie van den buitenjongen die nooit vertroeteld is geweest. De komische zijde is schijn. «De Witte» is het verweer van den bengel tegen de machten die hem knevelen. «De Witte » lacht nooit.

Moppen, grapjassen, hebben met humor niets te maken. Humor moet groeien uit de feiten zelf. Men weet niet of men ervan moet lachen of weenen. « Rire pour ne pas en pleurer» is de stille tragedie van «De Witte ».

Averechtsche tragedie is humor.

Op het land zijn de dreumessen vanaf 12 jaar zelfstandige menschen. Zij moeten persoonlijk leeren denken. Zij staan tegenover hun wereld met de enkele gedachte het laken op de voordeeligste wijze naar zich te trekken.

« De Witte » is de boekstaving van Claes' kindertijd, het spiegelbeeld van het landelijk leven met zijn geloof en bijgeloof. Het bijgeloof werkte onmiddellijker en scherper op zijn dorpsgenooten in door het geloof. «De Witte » ontstond op de grens van Hageland en Kempen daar waar het de verzamelplaats was van alle leurders, landloopers, schaarslijpers. Bij Claes was het voor deze lui de zoeten inval. 's Avonds werd harmonica gespeeld (lokaal genoemd spelen op zijn « open en toe »). De gelegenheidsgasten vertelden 's avonds rooversgeschiedenissen. Vooral wildstroopers kwamen bij Claes. De boschwachters zelf waren veldstroopers. Zoo is Claes ook met den lichtbak uitgegaan.

Er is in die streken bij de inwoners een onderworpenheid aan de macht van de oerlegenden en de hekserij. Claes heeft zijn hoorders geboeid door een plezante lezing, die met leuke zetten was gekruid en waaraan zachte, zelfironie een wilde wending gaf. Warm hangeklap van een overtalrijk gehoor beloonde hen daarvoor.

Inderdaad E. Claes is een grootmeester van de pretentielooze amusementsletterkunde, laat ons zeggen, alle betrekkelijkheid waargenomen, de Chaplin uit Hageland, de droogkomiekeling, die van zijn jeugdherinneringen een schatkamer heeft gemaakt waarin hij wel tot het einde van zijn levensdagen zal putten met volle handen. Moppen hebben met humor niets te maken, zegt Claes en dat mag waar zijn, maar waarom heeft hij dan een heelen avond lang niets anders dan moppen en anekdoten verteld?

Claes is de zaaier van lachkruid, kan een onuitputtelijk bevoorrader voor sttype="author.writer" key="cti_names.xml#EClae"uiversbladen zijn. Wat hij ons verteld heeft is gemeengoed van alle dreumessen, en mits een zekeren verteltrant, dien wij Claes niet willen ontkennen, kan om het even wie, die een mop te vertellen vermag, het predikaat letterkundige op zijn naamkaartje neerschrijven.

V.J.B.