Het aktueele slagwoord! En de eerste promotor, die niet deze leus op zijn minst in het krijt is getreden, heet Herman Teirlinck. Geholpen door een kunstkritiek, die, éénmaal buiten haar cliché-magazijn, met brio het spoor bijster geraakt, en vooral door zijn eigen paradoxalen geest daartoe gedreven, heeft Teirlinck er schitterend toe bijgedragen, de begripsverwarring rond "gemeenschapkunst" met enkele sofismen van het zuiverste water te verrijken? Aangezien we nu eenmaal niet buiten formules kunnen en voor ieder nieuw verschijnsel op het terrein "Letterkonste" dadelijk gangbaar pasgeld slagen voor het muntstelsel der kunstkritiek, dient hier de voorzorg getroffen, alle muntschrooders uit te wijzen in zonderheid wanneer het gaat om een zoo rekbaar begrip als "gemeenschapskunst". Want kijk eens aan tot wat al diverse interpreteeringen deze formuul zich leent! Teirlinck zegt: deelachtigheid van het publiek aan de aktie. Als veel menschen op het podium en in de zaal simultaan dezelfde handeling bedrijven dan ontstaat gemeenschapskunst;

Gemeenschapskunst is er dus, als van orkest- tot engelenbak «Brabo », klinkt.

Voor bepalingen met zulken diepgang zegt men natuurlijk : Morgen brengen. En dadelijk blijkt dat het "nieuw geluid" in de Vlaamsche dramatiek een doof refleks is op een verre weergalm van over de grenzen.

Immers ja : Tegenover de impressionistische laat-renaissance, kwam reeds jaren herculès Romains met met zijn « unanimisme ». Het ééngevoel der menigten, het uunisono van alle hartslagen. Uitverkoop van alle. impressionistische sensatiesoldenhuizen en nu: kommunie met het Al. Met hun interpreteering van deze nieuwe waarden zijn de Vlamingen die zich aan de beelding ervan waagden, lacy, geen kosmiekers geworden, maar goddank komiekers gebleven. Want wat is "De Vertraagde Film" meer dan de dramatisering van het Gemengd nieuws uit de morgenkrant (Dubbele zelfmoord aan het «Bassin Vergote »), en wat is «Ik Dien» meer dan «De lijdensweg eener publieke vrouw » die Beatrys werd herdoopt?

Teirlinck heeft zorgvuldig vermeden zijn stukken aan zijn theorie te toetsen, maar gezien het sukses van zijn inepte draken, geven wij toe dat hij kunst schrijft "vóór de gemeenschap", zegge dus kunst die den massasmaak tegemoetkomt. Alleen is het jammer dat hij intellektueele bijbedoelingen in zijn mars draagt, maar wij bezweren hem met al den aanleg die hij ommiskenbaar aantoont, zijn volgend "master-piece" in het Hippodroom te monteeren. Het wordt er een triomf. Gemeenschapskunst is kunst die spreekt van de gemeenschap. Welke zijn de mogelijkheden? Sociaal-economische gemeenschap? Religieuze gemeenschap? Marx of Kristus? Kommunism of Rome?

Meteen sluiten we dus uit de lyrische bezinging van de Samenscholingen zoals Romains ze bracht, Van Ostayen in "Music Hall" ze navolgde en Teirlinck nu hopeloos met een vijg na Paschen wil innoveeren (?!)

Met het blote feit dat menigten op vergaderzalen, footballmatchen of Missa Solemnis saamtrappelen, heeft gemeenschapskunst niets te maken. Wel de gevoelens, de impulsen, de aandriften die deze menigten latent of werkzaam in zich omdragen.

Drama dus is een reeks speelmomenten, waarin de problemen die deze menigten beroeren, kruiselings tegenover elkaar staan, mekaar doordringen of afstoten.

De tooneelletterkunde is met haar kentering naar het expressionisme op een gewichtig keerpunt beland. Experimentele psychologie af! Ook de verbizondering van speciaalgevalletjes; het anatomiseeren zielkundige gegevens.

Wat het gemeenplaatselijk ... hoofdgebod uitmaakt, waaraan het expressionism zijn stuwkracht inleend is : het geloof in een ideëler wereld, het uitbouwen van een hoogere geestelijke orde, en een maatschappelijke regeneratie met als stelregel : "Kapitaal in dienst van Arbeid", instee "Arbeid in dienst van Kapitaal".

De hervormingen die in kunst doorbreken reiken dus verder dan belletrische varianten betreffend vormvernieuwing. Na het individualism dat zich het aanscherpen van sensaties infinitesimale toelegde, wordt weer dit gegeven gesteld: ik - onwereld.

De geest is het steunpunt om de wereld naar een ideëler plan te herscheppen, de Daad in etischen zin, de hefboom om deze dualiteit op te lossen.

Van het Tooneel van deze drang naar opstanding macht uitstralen. Het tooneel is wegbereider voor de reizigers naar de hemelbaan. Elders reeds werd betoogd dat de kunstenaar die zijn hartslag regelt op ebbe en vloed van het tijdsgebeuren, alle esthetery en kunst-om-de-kunst kultus aflegt, om een menschheidszending te vervullen. "Het nieuwe tooneel" is een tijdspiegel die de hedendaagsche samenleving waarin het kapitalism en de machtsmoraal bandeloos hoogtij vieren, als tooneelmatig tegenbeeld voorhoudt en tevens de angstvraag poneert welke geesteshouding ons uit de nauwe ring van verschijnselen die zich rond ons afwentelt naar een mystisch hoogland bevrijdt.

Is het ideaalbeeld van den toekomststaat zooals de Geest het projekteert, geroepen in de fenomenaliteit over te gaan en het onvolkomen uitzicht der dingen door loutering te hertooveren? Of blijft het Chimaera, onvervulbare Utopia? Is de drang naar hervorming door te voeren op staatshuishoudkundige of ethische grondslagen? Of wijkt de geest uit naar het dorre Niemandsland dat aan waanzin grenst en waar hij in nirwana-toestand neergaat met het afstandsgebaar dat "Stets verneint" ? Allerwegen is het streven ingeluid naar verlossing uit den chaos dezer dagen. Het contemporaine Tooneel zal een baaierd zijn waar de tijdskonflikten tegen elkaar aanbotsen : vertwijfeling, geloof, wetenschap, Godsdienst. Al deze antinomische geesteshoudingen worden er tot een warrelnet getwijnd, dat tot een patroon is aan te zuiveren waarop de man aan het getrouw na ons, het geestelijk kleed voor de komende geslachten saamweeft.

Gemeenschapskunst? Misschien. Maar alvast geen sociaal-ekonomisch betoog of stichtelijke didaktiek.

Wel : de zieke zenuw van ons vooze leven, en de smartelijke betrachting naar het aardsch verwezenlijkt Koninkrijk Gods.