Geen drama, maar een visioen dat er voor dienen moet! En voor wie als modern kunstenaar steunen wil op het naakte literair-realistische, picturaal-naturalistische, muzikaal-veristische theater, kan geen verontschuldiging beter passen dan deze bekentenis van onmacht en scheppingsbeneveling. 't Mag op zijn best genomen 'n fijngevoelige schaamte heeten, - 'n schaamte van den kunstenaar over het bestaande, dat hij behoedzaam in een droomenpakje steekt, om er toch, in Godsnaam! niet mede vereenzelvigd te worden.

't Negatieve der conceptie kan de verbeelding nog wel eens te hulp komen, in zoover het niet ingegeven is door conventioneel vertoon; 't kan, evenals in Teirlinck's "Vertraagde Film", groeien uit het stukje drama, er terug mede aanknoopen, en zoo op je inwerken als de brooze weerschijn der werkelijkheid; 't vermag gewis nog 'n boel andere zaken, die je troosten kunnen... Maar verbeelding, drama en... troost ontbreken aan "De Doode Stad", tenzij men dit alles zoeken ging in het nieuwe der muziek, dat heel het gewicht schijnt te willen dragen.

Het achterlijke voor alle modernisme: te steunen op het bestaande! En dit achterlijke is wel de groote zwakke zijde van het muzikaal sterk gewrocht van den jongen Weener componist, Erich Wolfgang Korngold.

Wat je te zien krijgt als "doode stad"?

Van "Bruges-la-Morte", de roman van Georges Rodenbach, waaruit het stuk gehaald is, schiet niet veel over, wat geen schade is. Hetgeen Paul Schott, de librettist, er uit opdiept, moet er toe strekken om het spel van tooneel en tooneelbeweeg in gang te brengen, wat op zich zelf toch ook geen uitkomst is. 't Geeft in de eerste plaats aanleiding tot een stadsgezicht in 't hartje van het huidige Brugge: een mooi decor, met komen en wijken van schimmen, die instaan voor 't gehalte van het ziekelijk visioen. (het verhangen zijn aan het uiterlijke kunstelement is nu eenmaal de kwaal van den dag, waartegen we wel nooit afdoende gewapend zullen zijn.) Het overige wordt aangevuld door het pseudodrama, dat al te onsmakelijk eindigt op de leelijke ontheiliging der haarvlecht, het intieme voorwerp, als aandenken der geliefde gade bewaarde door den rouwende echtgenoot.

Het krachtige van het werk ligt in Korngold's muziek. Fabelachtig is het kunnen van dien jongen man, niets versmadend van hetgeen onder de hoede der consonantie tot uiting kwam, niets duchtend, van hetgeen de dissonantie reeds veroverd en nog te veroveren heeft, omvattend alles wat hem als toegeworpen werd, en het vergaarde met jong-meesterlijke hand overbrengd op het duizendzielige orkest. 't Maakt perplex, wanneer men bedenkt dat dit het werk is van een drie-en-twintigjarig jongeling. Rijp staat het in dezen tijd, nog vóór der jaren rijpheid den vollen bloei kon brengen van 's kunstenaars ontwikkeling. Précoce! Ja, maar niet tegen de natuur in der kunst, die zelf het wonder is, en enkele malen hare macht doet gelden in het wonderbare zelf der verschijning.

Invloed van Strauss is in het werk te vinden. Diens eigenschappen zijn licht te herkennen in de voorliefde van Korngold voor het beschrijvende orkest. Het aanbeeld zijner jonge bezieling vindt de toondichter hier voorhanden. 't Vlamt en vonkt in allerlei schakeeringen, fijn-lichtend in de luitbegeleiding, gefingeerd door de gouden tokkelgeluiden der Celesta, of machtig uitslaande en stijgend tot een groot vuur in de statige klankuitbeelding der gewijde, wierookwalmende processie.

In het treffend uit- en inelkaarloopen van con- en dissonantie is Korngold's scherpzin voor het harmonisch bestanddeel der muziek te herkennen. Het expressieve belang hiervan overtreft dat der melodie, die 't minst van al de hoogte inschiet en soms weinig dramatisch, gewoon-sentimenteel aandoet. 't Zwakste punt leek me in dit opzicht de gevoelerige romance, waarmede de droomer ten slotte tot bezinning komt.

Wegens de beteekenis der muziek is de opvoering van dit werk op de Vlaamsche Opera een verheugend feit. Dat het heel wat inspanning vergde om het in elkaar te zetten, is begrijpelijk en, wijl dit het middel is om veel van den verloren tijd weer in te halen... uiterst welgekomen.

Het succes was overweldigend.

Heel in het bijzonder valt de regie te prijzen, die voor een groot deel in aanmerking komt voor den indruk van den avond. De heer Engelen toonde het werk in al zijn bijzonderheden uitgepluisd te hebben. Als meesterlijk tooneelkenner tooverde hij met spel van licht en schaduw de beeldengroepen te voorschijn, door het visionnair karakter van het stuk vereischt. De stijl was er, en bleef behouden, trots al de verwikkelingen van het stuk.

Het orkest is niet minder te loven. De moeilijkheden der partituur bleken grondig overwonnen. De muzikale inzichten kwamen duidelijk tot hun recht; Schrey had er zich ingewerkt op een wijze, die het beste getuigde van zijn talent als kunstenaar en orkestmeester.

De heer Drost, die de verpletterende hoofdrol zong, leverde uitmuntend werk. Wat hij te voorschijn bracht was effenaf verrassend door de zekerheid der vertolking en de kracht van het mooie geluid.

Niet zoo zeker hare zaak was Mevr. Ligthart. 't Scheen me toe of zij moeite had zich in te leven in 't speciale wereldje, waarvoor haar talent ditmaal opgeeischt werd, en ook of haar stem zich moeilijk beweegt in het uiterste hoogte, waarin Korngold hoofdzakelijk de zangers zingen doet.

De heer Borgers heeft moeite zich ongedwongen aan te stellen in zijn burgerspakje. Dat kan op rekening geschoven worden van het ongewone hiervan voor operazangers; Mevr. van Wely voldeed goed als Brigitta, zooals overigens eveneens de andere kleine rollen, waaronder de heer Van Aert als zanger uitblonk.

Volle zalen stelt "De Doode Stad" in 't verschiet. 't Weze het loon voor deze waarlijk belangrijke prestatie!

L.O.