In "Orpheus" kregen we de speelsche fantazie van Jean Cocteau, die de legende van Orpheus geestig heeft getransponeerd in het Parijs van heden, waar een modern dichter zijn vrouw, Eurydice, verwaarloost voor een paard, dat spiritistischen onzin uitkraamt. Ook deze moderne Orpheus verliest zijn Eurydice. Maar een wonderlijke glazenmaker brengt het gescheiden paar vanher bijeen en wij zijn gedurende een paar oogenblikken getuige van hun gelouterd leven. Hun schutsengel Heurtelise zit mede aan tafel, waar zij nu het gewijde brood breken en waar Orpheus bidt : "Wij danken U, dat U ons Heurtelise hebt gezonden, en voelen ons schuldig dat wij onzen schutsengel niet hebben herkend. Wij danken U, dat U Eurydice gered hebt, omdat zij uit liefde den duivel gedood heeft in den vorm van het paard en daardoor gestorven is. Wij danken U, dat U mij gered hebt, omdat ik de poëzie aanbad, en de poëzie zijt gij. Amen."

Ik zal niet ontkennen dat deze geestes-acrobatie mij ongemeen sympathiek is. In de pauze vertelde mij een ontgoochelde, die niet door Cocteau's pijltjes scheen geraakt, dat hij het mis vond dat een "volkstooneel" zich bezondigde aan zulke raffinementen, die fataal aan het volk moesten vreemd blijven. Ik kan zijn wrevel niet deelen.

Het spel was trouwens voortreffelijk uitgebeeld. We kregen den fijnen schotel opgediend op zulke wijze, dat we niets dan goeds kunnen zeggen over de kunst van den kok. De Meester voelt dit genre -- speelsche cebraliteit, ten uiterste elegant en voornaam in hare expressie -- volkomen aan. Alleen in den aanvang schenen de spelers er moeilijk "in te komen", maar niet zoo gauw gaat het wonder in het spel leven, of allen passen zich meteen op verrassende wijze aan, en het spel bereikt een peil van zuiverheid, zooals we nog maar zelden mochten vaststellen. Laat ik nog even stilstaan bij één enkel tooneel : de dood van Eurydice (Yonnie Selma). Cocteau stelt den dood voor door een slanke dame in avond-toilet. Zij wordt bijgestaan door twee in witten kiel gekleede chirurgen. De levensdraad van Eurydice wordt nonchalant doorgesneden en een witte duif vliegt klapwiekend heen. Een van de chirurgen heeft ten behoeve van de operatie een uurwerk ontleend aan een toeschouwer en geeft het bovendien terug. Dit alles gebeurde in een geheimzinnige sfeer, die een diepen indruk maakte. Wij ondergingen een eigenaardig gevoel. De lach bleef spelen op ons gelaat en toch kwam er een innige wijding over ons...

Beter dan het stuk van Cocteau paste Strawinsky's "Geschiedenis van den Soldaat" in het repertoire van het Volkstooneel. Want hoe modern en extravagant dit werk ook moge klinken, het blijft volkskunst en de menigte zal er motieven in ontdekken, die van oudsher tot het domein van het sprookje hebben behoord en altijd het gemoed van de massa hebben aangegrepen.

De vertolking was een perfectie. Als het doek opgaat, zit links de voorlezer (Johan De Meester jr.) in rok aan een tafeltje. Rechts is het orkest ("Pro Arte", onder leiding van Prévost) opgesteld. In het midden is een soort theaterke opgetimmerd, waarop het beloop van het gebeuren wordt gemimeerd. Er is een ophaaldoek met geestige teekening van Floris Jespers, die trouwens ook de andere décors had ontworpen. Zij waren een fantastische kleurenweelde, waarmede de pittoreske costuums volkomen harmonieerden. Op dit theaterke zien we gebeuren : de ontmoeting van den soldaat met den duivel ; zijn terugkomst in het dorp, alwaar hij een vreemde is geworden ; zijn rijkdom ; zijn stijgend verlangen ; zijn samenkomst met de prinses. Tusschenin "zegt" de voorlezer en licht toe, terwijl de muziek dit alles schraagt met het hortende rhythme van koper, waarin de viool geheimzinnige melodieën slingert van heimwee en verlangen. Muziek, plastiek en spel zijn hier op voorbeeldige wijze vereenigd. En de drie factoren stonden op een evenhoog peil.

Het orkest speelde met een treffende perfectie. De stem van Johan De Meester scheen mede deel uit te maken van de orchestratie. Op het tooneeltje speelde Staf Bruggen den soldaat op sobere en diep-menschelijke wijze. Om hem slingerde Verheyen (de duivel) zijn lenig lijf. Af en toe wordt gesproken. Soms is er een brokje dialoog tusschen den voorlezer op het proscenium en den soldaat op het tooneel. Ook tusschen orkest en spelers is er bij poozen directe aansliuiting. Als duivel of soldaat spelen op de wonderlijke viool en daarbij niet verroeren maar als versteende beelden verstrakt schijnen in het geluid der muziek, stijgt uit het orkest de viool-solo op en zingt zinderend het aangrijpende lied dat over dit spel huivert..

Alles wordt nog vollediger, intenser, bij het verschijnen van de danseres Maria S. Nathusius, die met een niet te evenaren stijl gestalte wist te geven aan Strawinsky's orchestratie. Ook Verheyen's dans was heerlijk, een volkomen vergeestelijkte expressie van duivelschen list. Een dans die hier de brug was, waarlangs men dit stuk brengen kon in het bereik van een publiek...

Deze voortreffelijke vertooning werd gegeven in den schouwburg van het Koninklijk paleis te Laeken. Een glanspunt in onze tooneel-beweging en een volkomen verdiende erkenning van de hooge waarde des Volkstooneels. De koninklijke familie woonde de vertooning bij, en ontving te dezer gelegenheid de élite der Vlaamsche en Waalsche kunstenaars.

Het was, helaas, de afscheidsvertooning van Johan De Meester jr.