Een nieuwe versie. Laten we dan vooral het "nieuwe" er van noteeren.

Geen gordijn meer. Zoodra we den schouwburg binnentreden, zien wij het décor of wat voor décor dienst moet doen : vier palen met kleine wimpeltjes, onderling verbonden door witte koorden, een soort ring voor een bokswedstrijd -- met dit verschil dat de koorden gespannen zijn op een hoogte van ongeveer drie meter. Toen ik zei : geen gordijn, heb ik mij ten deele vergist. Te midden van het speelplan is een klein zeildoek gespannen, dat niets verbergt, maar dan toch bij den aanvang van het spel door twee "accessoiristen" losgemaakt wordt en deftig neergelegd als een soort tapijt. Deze twee mannen zien we heel dikwijls tusschen de spelers loopen ; zij brengen requisieten aan of halen ze weg ; zij veranderen het décor ten aanschouwen van het publiek en dragen daarbij een uniform, dat bestaat uit een bruinen mantel, die hun het aspect geeft van Russische cavaleristen, en uit een zwarte politie-muts. Op hun borst blinken letters en we meenen eerst te lezen U. R. S. S. (fabrieksmerk), maar bemerken dan onze vergissing ; de letters zijn A. V. V. V. V. K., maar het fabrieksmerk is er niet minder duidelijk om.

De voorlezer, als voorheen Maurits Hoste, verschijnt in hetzelfde costuum en in plaats zooals vroeger met statigen ernst en een lange pijp plaats te nemen achter een ouderwetsche tafel en er voor te lezen uit een antiek boek, loopt hij nu nerveus over en weer, speelt met een rijzweepje, en gaat slechts op zeldzame oogenblikken in een hoekje zitten. Hij is niet gegrimeerd.

Reeds in deze ééne uitbeelding kunnen we een symbool zien. In deze nieuwe vertooning van "Marieken van Nijmegen" is al wat er nog ouds was aan het stuk met de lange pijp en het antieke boek verdwenen -- en er is geen quaestie meer van zitten. De regisseur heeft als leuze bij deze uitbeelding voor oogen gehad: beweging, rhytme, spel in den zin van uitwendige bewogenheid.

Met het décor heeft geen schilder last gehad. Alle aanduidingen zijn beperkt tot een strikt minimum en schijnen geput uit de folklore. Rechts is de woning van Heeroom geteekend door een rood bankje voor een groen hek en aan den paal die daar staat hangt een Onze Lieve Vrouwke, omkranst met papieren bloemen. Op den grond staan drie bloempotjes en aan een koord hangt -- fataal -- de wasch te drogen.

Links zien wij een stuk bruinen trapgevel (het huis van de Moeie), met daarin een zwarte opening, die als venster dienst doet en op zeer prettige wijze gebruikt wordt. De moeie namelijk, die voortdurend in hooge mate woedend is, wordt in deze conceptie heelemaal een marionet en gaat bewegen in het zwarte vensterke als was deze trapgevel een marionettentheaterke. Als ze uitgeraasd is valt ze op de bekende wijze knock-out...

In het centrum van dit zonderlinge bouwsel staat dan een groene sofa voor een bruin schutsel. Het is op deze sofa dat het verstooten Marieken (Yonnie Selma) gaat rusten, en het is achter dit schutsel dat Moenen, de duivel, opdaagt. Hij ziet er ongemeen vinnig uit, deze duivel, en doet haast evenzeer als de moeie aan een poesjenel denken. Dit geldt tevens voor de costumeering. De moeie is gehuld in schaaierende kleuren, het antieke boek verdwenen -- en er is geen quaestie meer glimmende blauwe broek, (De Meester houdt van dien Destrooperglans) en een pet als van een zeebonk. Hij heeft geen mouwen, maar dat belet hem niet manchetten te dragen -- en hij doet het al even elegant als Clothilde Sakharof in haar "danse nègre". Zijn één oog zit verborgen achter een zwarten lap en hij rookt een sigaar. Hij ziet er min of meer uit als de vaartkapoen van "De vertraagde Film", maar met demonisch cachet.

Johan De Meester heeft "Marieken van Nijmegen" getransponeerd in een geweldstijl. Het stuk heeft per slot van rekening maar weinig meer met deze vertooning te maken. Johan De Meester geeft ons een nieuw zelfstandig spektakel, waarin hij het gegeven en den tekst van Marieken gebruikt, zooals hij diverse folkloristische elementen gebruikt, maar alles is verkneed en heeft een eigen gestalte gekregen. Het resultaat van zulk procédé is natuurlijk eenzijdig. Al wat zacht is, (Marieke, de heeroom, de paus) wordt weggeduwd op een soort tweede plan en de bekende kroegscène wordt centrum van het stuk.

Zij is het vertellen waard, deze kroegscène. Men ziet de verandering van décor. Roode doeken worden ontplooid. We zijn te Antwerpen. Er is tingeltangel. Er wordt gedronken, geschreeuwd, gevrijd. Marieken staat hoog op tafel, en zegt, fel gescandeerd, haar lied aan de rhetorijcke. Daar is een blinkende matroos (zoo een matroos gelijk op de prentjes van "Le Petit Parisien") die Marieken hebben wil. Begeerten van mannen stijgen om haar op. En in de donkerte houdt dan Moenen zijn monoloog, zwaaiende een brandende toorts (prachtig hoogtepunt in het spel van Staf Bruggen) totdat én maat én tonaliteit tot het paroxysme worden gedreven in de razende, jankende, jachtende moordscène. Doek. En we zijn ontegensprekelijk eenige oogenblikken medegevoerd geweest in zulke mate, dat wij, die met een zoo kalme objectiviteit de curiositeiten van den aanvang noteerden, er zelf verbaasd bij staan.

Deze geheel kinematographische voorstelling in versneld tempo -- het tweede gedeelte was fataal minder geslaagd en bood heel wat meer "stilstanden" dan het eerste -- heeft het publiek verrast en, naar we konden opmerken, vooral geamuseerd. Het komische element was inderdaad zóó ontwikkeld dat het spel bij poozen de allure kreeg van een klucht van Michiel De Swaen. Het Vlaamsche publiek bezit eigenlijk niet genoeg traditie om hiertegen weerstand te bieden en deze omstandigheid maakt mogelijk dat De Meester hier met sukses dingen doet, die elders meer kans zouden hebben tegen te vallen. Ik geloof niet dat wij ons aan dezen stand van zaken moeten ergeren. Integendeel. Experimenten in dezen zin, hoezeer ook verbluffend en nog vol onzuivere bestanddeelen, helpen ons blikken te werpen naar het tooneel van morgen en verruimen ons inzicht. Dat De Meester deze experimenten doet met een mirakelspel als "Marieken van Nijmegen" -- wat in menig oog een soort verkrachting moet schijnen -- kan men betreuren, doch we mogen onderstellen dat De Meester zich hiertoe gedwongen acht, omdat hij geen modern "scenario" vindt, dat evenzeer als "Marieken van Nijmegen" populaire en artistieke waarden biedt. De tooneelschrijver van dezen tijd schijnt nog altijd niet geboren. Hij is het echter, die definitief orde zal brengen in den hedendaagschen warboel.