Zoo enkel de groote theaterondernemingen zich de weelde kunnen veroorloven dit werk in volle staatsie te monteeren, zoo blijkt de Fransche opera met deze prestatie op weg zulk een rang in te nemen. Geen kosten zijn gespaard, geen moeiten ontzien om een totaalindruk te verkrijgen, die algemeene voldoening geeft. Dat niet alle optredende elementen op gelijke hoogte staan is onvermijdelijk, maar dat allen het beste geven van wat zij te bieden hebben is zeker. En zulke sterkt ten goed aan het imponeerend ensemble, door dit alleszins machtig werk vereist.

Trots het aanwenden van enkele leidmotieven verwijdert zich deze half-geschiedkundige, half-legendarische opera van Wagner's opvatting van het muzikaal-uitgewerkt drama, en schaart zij zich bij deze welke ten gronde ligt aan de groote opera van Meyerbeer. Een vergelijking met diens hoofdwerk "Les Hugoenots" dringt zich als van zelf op. Ook in Boris wordt teruggegrepen naar het historisch verleden van een volk en staat het drama in het teeken van algemeenen opstand. De massaontplooiing en het prachtdecor nemen voor geen geringer deel de scene in beslag en in de muzikale uitwerking overweegt eveneens het belang van het vokaal gedeelte. Terwijl Meyerbeer door zijn kunst echter den smaak van een verwend publiek te gemoet komt (dat hij zich als cosmopolitisch componist liefst zoo gemengd mogelijk voorstelt) laat de nationaal-voelende Moussorgski zich enkel leiden door het ideaal dat hem voorzweeft en zich uit in zijn streven naar waarheid in de muzikale uitdrukking. Dit is het enorme verschil tusschen de kunst van beide meesters, die nochtans te beschouwen zijn als de vertegenwoordigers van een en hetzelfde genre.

Van een werkelijk dramatischen bouw is in dit libretto geen sprake. Moussorgski ontleent aan het drama van Poeschkin wat hem dienstig kan zijn en voegt er zelf de deelen aan toe, welke hij voor de opera noodig acht. Zoo ontstaat een geheel, dat bestaat uit een aaneenschakeling van gewichtige tooneelen, wier verband meest van al nog te herkennen is in de ontwikkeling van den volksopstand. Hiertegen teekent zich de figuur af van den schuldigen Boris, over wiens hoofd zich de wrekende hand van het noodlot uitstrekt. Maar zoo los is het verband, dat bij de vertooning de volgorde der twee laatste tooneelen omgekeerd wordt, zonder dat hierdoor de eenheid ernstig gevaar loopt verbroken te worden. Dit heeft het voordeel met Boris' dood een indrukwekkend slot te verkrijgen, maar doet afbreuk aan het karakter van het werk, dat als nationaal drama wel degelijk besluiten moet met de revolutiescène van het oorspronkelijke slottooneel.

Al de dramatische eigenschappen van Moussorgski's kunst weerspiegelen zich in dit omvangrijk werk. De atmosfeer der werkelijkheid verwekt bij door onderdrukking van al wat naar stilstand zweemt. De waarheid van klank, woord en lied heeft hij van zijn volk afgeluisterd en opgenomen in het wezen zijner muziek. Geen verwikkelingen zoekt hij te ontwarren; slecht de waarde van het levende oogenblik, het leven in zijn onmiddellijke uiting, vindt weerklank in zijn kunstenaarsgemoed. Zwakker oogenblikken zijn zeldzaam in dit werk. Tot deze behoort het liefdetooneel in den tuin te Sandomir, waar zoowel het stuk als de muziek sterk overhelt naar den geest der conventioneele opera. Aangrijpende hoogtepunten worden daarentegen meermaals bereikt, niet het minst in de tooneelen waar uiting te geven is aan den angst en de wroeging van den machteloozen troonoverweldiger. Een groot deel van het belang der partituur is gelegen in de meesterlijke orkestratie van Moussorgski's klaviermuziek door Rimsky-Korsakow, wiens genie mede instond voor den opgang van dit werk.

De regie van den heer L. Versturme verdient onvoorwaardelijk geprezen. De prachtige décors, waarvan de rijkste ontleend werden aan den Muntschouwburg, de beweging der massa's, de regeling der belichting, de prachtige costumeering werkten onder zijn leiding samen tot een waarlijk imponeerend ensemble. Ook uit het orkest, met zijn anders wel wat mieserig bezette snarengroep, haalde zijnerzijds de heer Deveux een maximum van kleur en uitdrukking.

Het zeer versterkt koor kon voldoening schenken, wat reeds zeer veel is in een werk, waarin de koorzangers zoozeer in aanspraak genomen worden.

Alleszins indrukwekkend was de heer Demarcy in de hoofdrol. Speler en zanger dragen in hem alles wat in hun macht ligt bij tot het doen meeleven van Boris' zielekwaal. De heer Smeets (Grégory) toonde zich opgewassen voor de partij; waardigheid lag in houding en voordracht van den heer Dutoit (Pimene). De Jesuitenrol berustte bij den heer Dupin in zekere handen; de Varlaam van den heer Van Laer, die zich een kop gemaakt had à la Moussorgski uit de laatste jaren, muntte uit door geestige voordracht. Zwak klonk doorgaans het geluid van den heer Borelli, in prins Chouisky; naar wensch getypeerd mocht de onnoozelaard van den heer Wijns wel heeten.

Mevrouw Bianchini hield haar Maxine in den lichten toon door die rol vereischt. Mej. Margers Boris' dochter, bekoorde zoowel door haar verschijning als door haar zang; haar jonge broertje werd voortreffelijk voorgesteld door mevr. Can? Eveneens kan veel goeds getuigd worden van de voedster, mevr. Rhena Dix; als waardin mag mevr. Mativa zich gerust wat meer intoomen.

Tot slot dienen felicitaties gericht aan den heer Corijn, die het aandurfde dit meesterwerk voor het voetlicht te brengen. Het succes bij de tweede vertooning toont aan dat het publiek die daad toch ook te waardeeren weet