Een nieuwe richting

Het is voor iederen Fries, die buiten de grenzen zijner geliefde provincie moet zwerven, een nooit eindigende behoefte, kennis te nemen van zeer vele zaken, die hem in het bijzonder aantrekken en welke hij in het Friesche land bestaan en groeiend weet. Hij die de ontwikkeling van het Friesche volk met aandacht volgt en vooral let op hetgeen er zich in het nationale en cultureele leven der Friesche gemeenschap voltrekt, zal ook niet vergeten zijn belangstelling te richten op het Friesche tooneel, een zaak van te veel dilettantisme nog en van te weinig kunst weliswaar, maar niettemin een zaak, waaraan het Friesche volk zijn liefde schenkt en die de jeugd er toegewijd dient als gold het een ideaal.

Inderdaad schijnt het in de laatste jaren, alsof het tooneel uit banen van sleur en traditie zal worden weggehaald om te worden geleid in een meer ideale sfeer. Indien dit aan de voormannen van het Friesche tooneel gelukte, zou dit een ongemeene dienst zijn aan het Friesche volk bewezen. Want ieder die wel eens in "patria" terug keert en dan eens gadeslaat, hoe het staat met de cultureele en artistieke uiting van het Friesche volk wordt dan wel eens teleurgesteld, wanneer hij deze uitingen vergelijkt met soortgelijke van andere culturen en andere volken. Echter zegt dit niet alles. Want in een zoo kerngezonde, in oergronden wortelende volksgemeenschap als die der Friezen, treffen [???] telkens weer zoovele gave en heerlijke dingen: de stoer vrijheidszin, het veerkrachtige idealisme, het was zijn van alles wat naar het dekadente zweemt, van alle "stadsche" frase en schijn-cultuur, en nog zooveel meer - dat men nooit lang spijt kan gevoelen om den achterstand op de gebieden van cultuur en kunst.

Ons treft altijd weer het belangwekkende feit, dat het Friesche volk, dat in zijn geheel staat buiten de Nederlansche literatuur, zich in de laatste halve eeuw een eigen volksliteratuur en een eigen volkstooneel schiep. In Nederland staat dit geval geheel op zichzelf. Wie de Friezen wil leeren kennen en toegang wenscht te vinden tot de Friesche psyche en het Friesche karakter - moet zijn taal en literatuur en bovenal zijn volkstooneel leeren kennen.

Opmerkelijk was in de oorlogsjaren en daarna het optreden der Jong-Friezen, die hun kunst-idealen onder het volk propageerden. Wij mogen herinneren aan de practische werkzaamheid van "jongfrysk Sjongkoar" en "Jongfrysk Toanniel". Men kan niet zeggen, dat deze organen eener strijdlustige jeugd het Friesche volk tot hun idealen hebben bekeerd, maar wel mag gezegd worden, dat er sedert dien tijd een frissche wind door Friesland waait, dat er veel wat verstard en traditioneel geworden was onder den voet werd geloopen, en het nieuwe zich in velerlei zin heeft baangebroken.

De laatste stormloop naar vernieuwing en verkerning komt zich aandienen als "It Nijfrysk Toaniel", dat te oordelen naar zijn beginselen, niets meer of minder beoogt dan een hervorming van het Friesche tooneel. Dit is een merkwaardige, moedige, ietwat durvende verklaring, doch zij dient geloofd en in ieder geval met welwillendheid tegemoet getreden te worden. Men dient deze nieuwe tooneel-organisatie te begroeten als de lang verwachte strijdroep tot vernieuwing.

Het is in Friesland een nieuw geluid! In doel en streven is het "Nij-Frysk" verwant aan het vroegere, thans opgedoekte "Jong-frysk Toaniel", doch in zijn opzet is veel meer praktisch besef en werkelijkheidszin te onderkennen dan in het "Jongfriesche", dat stukken uit de volksliteratuur te minderwaardig vond en liever greep naar buitenlandsche meesters, doch aan die eenzijdige classicistische richting - het is reeds eerder gezegd in een opstel desbetreffende in de "Leeuwarder Courant" - tenslotte wel onder moest gaan.

"It Nijfrysk Toaniel" wil, lazen wij in zijn statuten, de nieuwe en beste stukken uit de volksliteratuur spelen (vooral het werk van jongere tooneelschrijvers). Het doel van dit "Toaniel" is de ontwikkeling van het Friesche Volkstooneel tot een sterken geestelijken factor in het Friesch-nationaal bestaan. Met belangstelling, ja zelfs met spanning, mag men den openingsavond op 15 Frebruari te Leeuwarden tegemoet zien, waar "It Nijfrysk Toaniel", dat zich van de medewerking van tooneelbouw en costuum-deskundigen verzekerde, zal opvoeren het nieuwe stuk van J.P. Wiersma: "Wigle Noardman".