Het circus rond de Krook
Architectuurwedstrijd Gents Forum komt onder vuur te liggen
(tijd) - In Gent zijn alle ogen de jongste maanden gericht op de Waalse Krook, een 'vergeten' stadsdeel aan een Scheldearm aan het Zuid. Door zijn strategische ligging werd het de uitverkoren plaats voor een nieuw op te richten 'Forum voor hedendaagse beeld- en muziekcultuur'. Een architectuurwedstrijd leverde het bureau Neutelings-Riedijk als winnaar op. Maar almaar meer is te horen dat hier haastwerk mee gemoeid was. Ondertussen beroert een met afbraak bedreigd oud circus op dezelfde locatie de gemoederen. De kans dient zich aan om beide projecten met elkaar te verbinden.
De Waalse Krook is een haast onbereikbare strook grond aan het water, aan de achterzijde van de Lammerstraat en de Walpoortstraat en vlak tegenover de Kuiperskaai aan het Gentse Zuid. Op dat Zuid bevond zich vroeger het station van Gent. Ondanks haar kwalijke reputatie was deze buurt een van de levendigste plekken in de stad, dichtbij het oude stadshart. Niet verwonderlijk dat vlakbij, aan de Lammerstraat, een stenen circus verrees. De aanleg van de expressweg, die in de plaats van de vroegere spoorlijnen het verkeer tot in het stadshart bracht, luidde het einde in van het oude Zuid. Sinds zowat tien jaar staat op het Wilsonplein een lelijk betonnen winkelcomplex annex parkeergarage. De plek is symbolisch de overslagplaats geworden tussen de nieuwe 'netwerkstad' van auto's en snelwegen en het oude Gent van de torens. Vanop dit plein heb je een uitstekend zicht op de Waalse krook, al moet je een hele omweg maken om de plek ook werkelijk te bereiken.
Gent kende in de jongste twintig jaar een sterke gedaantewisseling. De in zichzelf gekeerde stad werd een aantrekkelijke woon-, werk- en ontspanningspool voor een breed hinterland. De aanwezigheid van een sterk veld van kunstenaars en artistieke groepen en een uitgebreide infrastructuur zijn daar niet vreemd aan. Na de renovaties van gebouwen als de Vooruit, de Opera, het NTG, de Minardschouwburg, de Capitole en het S.M.A.K. opende twee jaar geleden ook de Handelsbeurs zijn deuren. De Sint-Pietersabdij is een aantrekkelijke tentoonstellingsplaats en de Bijlokesite is in volle ontwikkeling. Ook kleine initiatieven zoals het Nieuwpoorttheater en Victoria doen hun duit in het zakje.
Toch zaten er nog gaten in dat dichte netwerk. Een cultureel centrum heeft de stad niet. Gezien haar omvangrijke infrastructuur kwam ze met het originele plan voor een 'virtueel CC'. De minister van Cultuur, Bert Anciaux, verwees dat echter onlangs om budgettaire redenen naar de prullenmand. Ook in het Forum-dossier is het bang wachten op de ministeriële beslissing.
Bewogen geschiedenis
Dat Forum kent een bewogen geschiedenis. Al lang leeft in Gent het verlangen naar een concertzaal voor 2.000 personen. Onder opera-intendant Gerard Mortier en de cultuurwerker Daan Bauwens kwam het dossier vanaf 1997 in een stroomversnelling. Geen klassieke concertzaal, maar een gebouw voor een nieuwe cultuurbeleving moest het worden. Een voorstudie van de Gentse cultuursocioloog Rik Pinxten beval een plek aan waar het rigide programmeren plaatsmaakt voor een levende cultuurpraktijk. Dat vereist een nieuw type gebouw. Geen gesloten theaterdoos of concertzaal, maar een gebouw dat minstens in figuurlijke zin 'transparant' was. Een 'stad in de stad'. Nieuwe technologische media moesten het experiment de vrije loop laten en grootse spektakels mogelijk maken. Ten slotte moest het gebouw een lichtend baken in de stad worden. Versta hieronder: een gebouw dat in durf het Guggenheim van Bilbao naar de kroon steekt.
De Gentse schepen van Cultuur, Sas Van Rouveroij, zette zijn schouders onder het dossier. Hij hield uitgebreide consultatierondes onder de bevolking en in het culturele veld. Dat laatste zag de komst van het Forum met lede ogen aan: het vreest dat het (te) veel publiek en middelen naar zich toe zuigt. Pessimisme is ook gewettigd nu blijkt dat het Brugse Concertgebouw, een andere mastodont 40 kilometer verderop, amper een zinnige invulling kent.
Minister Anciaux, die het gros van de middelen (60 miljoen euro) moet leveren, liet niet in zijn kaarten kijken. Hij stemde enkel in met een internationale wedstrijd. Het programma ervan bleek minder bevlogen dan Pinxtens studie: de klemtoon lag op een grote, performante moduleerbare zaal. In juli werd gekozen uit vijf kandidaten. Twee vielen meteen uit de boot: OMA van Rem Koolhaas omdat zijn inzending een kwartier(!) te laat kwam. Claus en Kahn (NL) omdat hun project bij nacalculatie onhaalbaar bleek. Bleven over: Philippe Samyn (B), Neutelings-Riedijk (NL/België) en Toyo Ito-Andrea Branzi (Japan/It).
Terwijl het aanlooptraject naar de wedstrijd uiterst zorgvuldig uitgestippeld werd, viel de beslissing over de wedstrijd nogal overhaast, in één zitting, wellicht om het dossier bij het lopende formatieberaad van de nieuwe regering op tafel te krijgen. Twee vooraanstaande internationale juryleden, Bernardo Secchi en Vittorio Magnago Lampugnani, moesten daardoor verstek geven. De jury werd vooral een Belgisch onderonsje.
Merkwaardige beslissing
Die jury nam een al bij al merkwaardige beslissing. Slechts één kandidaat voldeed volgens haar aan de criteria: Neutelings-Riedijk won de wedstrijd zonder slag of stoot. Of dat een goede keuze is, blijft een open vraag. Koen Van Synghel bond in De Standaard de kat de bel aan: hij demonstreerde de zwakke plekken in dit ontwerp.
De gigantische betonnen tent, overgoten met een Hollywoodiaans art-decosausje, heeft onderin een moduleerbare zaal, aan beide uiteinden afgesloten met een glazen wand. Bovenop die zaal zijn kantoren, repetitieruimtes en dies meer gestapeld. De verbindingen tussen onder en boven bestaan uit vier saaie trap- en liftkokers. De passage langs het gebouw is een naargeestige gang: winkels schermen het zicht op het water af, het theatercafé kijkt uit op de groezelige bebouwing aan de Korianderstraat. Van een stad in de stad is hier geen sprake meer. De openheid van de grote zaal naar de omgeving is een fictie die alleen op maquette werkt. Ten slotte is de verhouding van het gebouw tot de plek en tot de beroemde Gentse torens zoek.
Die bezwaren gelden niet voor het ontwerp van Ito en Branzi. Dat bestaat uit een verbluffend ingenieuze betonschaalconstructie, de beroemde architect Antoni Gaudi waardig. Hier bevinden zich parallel aan elkaar verschillende grotachtige ruimtes. De onderste laag behoort de stad toe, de bovenste het culturele gebeuren. Vormelijk past het gebouw perfect op de moeilijke site terwijl het inhoudelijk een mooie invulling geeft van Pinxtens programma. Het enige nadeel is dat de zaal weinig of niet moduleerbaar is. Maar zoals een criticus zei: terwijl Neutelings in zeven speelmogelijkheden voorziet, bedachten Ito en Branzi duizend ontmoetingen.
De stad vraagt zich ook af wat ze aan moet met het aanpalende oude circusgebouw Mahy. Na de Tweede Werelddoorlog werd het verbouwd tot garage/showroom en nu staat het al decennia te verkommeren. Het Stedelijk Ontwikkelingsbedrijf kon het onlangs verwerven en wilde het terrein na afbraak 'rendabiliseren'. Toch was er massaal protest tegen deze afbraak, allicht ingegeven door heimwee naar de oude, bijzondere sfeer van deze wijk die zienderogen verdwijnt.
Na een bewogen meeting rijpt stilaan het idee om hier een nieuwe bibliotheek onder te brengen, nu de bestaande te klein geworden is. Maar wellicht kan men nog een stap verder denken: wat houdt de stad en/of de minister tegen om in het licht van dit nieuwe gegeven, Circus en Forum samen aan een nieuw onderzoek te onderwerpen? Dan ligt het voor de hand om Neutelings-Riedijk en Ito-Branzi een tweede studie te vragen. Dat kan het potentieel van deze plek enkel vergroten en de kansen voor een gebouw dat zowel maatschappelijk als architecturaal waardevol is.
Pieter T'JONCK
Zie ook: www.dekrook.be
