"Je ne peux pas avaler la littérature russe, mieux je la nie absolument, c'est de la littérature sauvage. Je n'ai jamais pu achever la "Guerre et la Paix". Ayant une telle littérature, ils ont le gouvernement qu'ils méritent. Je refuse d'entrer dans cette caverne d'instincts hideux..."

Aldus laat M. Louis Bertrand zich uit in een interview aan M. Fréd. Lefèvre, die er verslag over geeft in "Les Nouvelles Littéraires" van 17 November. Ik las dat geestig stukje critiek precies na de derde akte van Tourgenieff's "Mois à la campagne", wijl ik wandelde in het gezellige salon-fumoir van het "Théâtre du Marais", den eenigen schouwburg te Brussel waar ge komen kunt, ik bedoel : waar gij eens een genoeglijken avond kunt doorbrengen.

De zaal is klein en geeft u een gevoel van huiselijkheid. Het theater met zijn eigenaardig proscenium voldoet aan alle eischen. De wit-grijze toon der wanden is kalmeerend en de verlichting uitstekend. Zoohaast het doek opgaat krijgen uwe oogen eene harmonieuze kleurenweelde te genieten. Decors en costumes zijn altijd zeer verzorgd. Er is stijl.

Et puis... on parle bien. Er wordt "gespeeld". De tusschenpoozen zijn kort. De muziek bescheiden. En vooral: gij voelt u in eene behoorlijke omgeving. Gij vindt er noch Molenbeek, noch beurslui, noch coiffeurs, noch vrouwen van lichte zeden. Alleen maar enkele verzorgde artistenkoppen, hoornen brillen en interessant-doende meisjes. Verwijt niet aan de anderen wat gij zelf zijt. Derhalve laten wij zeggen : het Marais-publiek was uitstekend.

Als ik in den "Monnaie" binnen kom voel ik mij zelf tien jaar ouder worden. Mijn laatste herinnering is "Tosca". In het derde bedrijf kon ik een echt wolkje bemerken op het achterdoek, wijl de morgen begon te gloren -- een echt wolkje, mijnheer -- en de tenor zong tweemaal : "Le ciel luisait d'étoiles..." Hij werd verder zonder veel omwegen doodgeschoten en kwam dan herhaaldelijk buigingen maken met zijne vriendin, die zelfmoord had gepleegd. En nog kon dit alles de muziek van Puccini niet genietbaar maken !

In de "Folies Bergère" wordt ge gedurende de pauzen vergast op kopermuziek. Dat doet u denken aan staminee's, kaartpartijen en dorpspolitiek.

De Vlaamsche schouwburg in de Lakenstraat suggereert u oranje-appelen en meer soortgelijke levensmiddelen. De menschen gaan er om te "eten".

In het "Parc" geeft eene eindelooze rij auto's vóór den ingang u het diepe besef van uwe minderwaardigheid. De "Alhambra" maakt u nuchter, want gij kunt er alleen maar beschonken binnen gaan. Al de rest idem.

Wee den ongelukkige, die zich in dezen "cercle vicieux" bewegen moet!

Mevrouw Nathalia Petrovna en haar zeventienjarig pleegdochtertje Verotschka zijn allebei verliefd op den jongen student Alexei Nicolaewitch Bielaiev. Dit vertroebelt op bedenkelijke wijze de rust van hun buitenverblijf, evenzoo de rust van alle bijhoorige familieleden, evenzoo de rust van den toeschouwer. Puis, il y a des complications ! En op het eind trekt iedereen er uit. Op de vraag : Wat ga jij doen ? En jij ? En jij ?" is er plechts één antwoord : "Weggaan !" Iedereen zegt : "Je pars !" Zelfs Lizaveta Bogdanovna, eene gezelschapsdame op jaren, vindt niets beters dan er uit te trekken, maar zij heeft het beste deel gekozen en zal eenvoudig trouwen met den dokter, den eenigen verstandigen man die op dezen dag, waar de andere alle hunne illusie's verliezen, drie paarden wint. Men gaat heen. Niets is opgelost.

Gij zult denken : verpozingskunst -- maar ik verzeker u dat het zwaar op de hand is. Ik heb eens 'n dame hooren zeggen in de "Folies Bergère" na de laatste akte, toen het paartje eindelijk trouwen mocht : "Et maintenant, c'est fini de rire !" Hier kondet ge dat reeds zeggen na de 1e helft van het 1e bedrijf. En ge krijgt er 5 -- wat ik toch in elk geval overdreven vind. Het geval kon wel in 'n drieakter afgehandeld. Het kwam er hier toch maar op aan den boel heelemaal in de war te sturen, tot iedereen er van onder trekt, zelfs de dame op jaren ! Pardon, er is meer. Heb ik wel ergens nog zoo een delikaat mooi-uitgewerkt scènetje gezien als het gesprek in de sofa tusschen de beide naijverige vrouwen : moeder en pleegdochter ? En dit tooneeltje was niet het eenige. Ik kan niet zonder 'n glimlach terugdenken aan de liefdesverklaring van den dokter, waar deze er zijne geliefde opmerkzaam op maakt dat hij niet is zooals men wel eens van hem denkt: geestig, goed, zachtzinnig. Hij is integendeel norsch, onmogelijk, dadelijk gestoord, grillig, opschietend, wrokkig. Het was inderdaad eene weelde dien goeden ouden heer zich zelf zoo te hooren uitschelden. Want hij deed het met goeden smaak en elegantie, en verdiende ruimschoots het hart der gezelschapsdame en het opendoekje van het publiek.

Dit tooneelstuk van Ivan Tourgenieff doet alleen maar aan Rusland denken wegens de namen der personen en dit geeft overigens een eigenaardig en lief klankje aan den dialoog. Voor de rest is het stuk niet meer Russisch dan "Freuleken". 't Gelijkt er trouwens op. Het is vooral: braaf. Bijna gesuikerd. Ik heb mij nooit 'n oogenblik in een "théâtre d'avant-garde" gewaand. Wat opvalt is : de knappe echt-voorbeeldige dialoog en vooral de diepe psychologie van den schrijver. Men voelt : dit is werk van een groot man. Het is geen eerste-rangs werk. In elk geval -- MijnheerLouis Bertrand zegge wat hij wil -- wild is het allerminst -- wel integendeel een brokje intiem gemoedsleven, ragfijn gezien en geteekend, gecompliceerd, soms spiritueel, 2 à 3 keer fel-ontroerend bijna precieus. Overigens ook wat Mr. Bertrand over het Russisch gouvernement insinueert is voor meerdere uitleggingen vatbaar. "Ayant une telle littérature, ils ont le gouvernement qu'ils méritent !" M. Bertrand bedoelt : zij hebben een slecht gouvernement. Maar sommigen zouden denzelfden zin schrijven en tevens literatuur en gouvernement goed vinden. Wie heeft gelijk ?