Tussen leven en dood
John Jesurun regisseert zijn eigen 'Philoktetes'
In 1994 regisseerde Jan Ritsema in het Kaaitheater het verpletterende Philoktetes/Variations, naar een tekst van de Amerikaan John Jesurun. De hoofdrol werd vertolkt door Ron Vawter, die kort nadien aan aids overleed. Twaalf jaar later is Jesuruns eigen versie te zien in de Kaaitheaterstudio's.
Door Pieter T'Jonck
De Griek Philoktetes kreeg van Herakles een boog die hem onoverwinnelijk maakte. In de Trojaanse oorlog werd hij echter gebeten door een slang. De wonde veroorzaakte zo'n stank dat de Grieken hem aan zijn lot overlieten op een onbewoond eiland. Tegen het einde van de oorlog gaat Odysseus hem samen met Neoptolemos 'bevrijden', al wil hij Philoktetes in feite alleen de boog ontfutselen om de kansen in de strijd te doen keren.
Sophocles bewerkte dit verhaal tot een tragedie, André Gide en Heiner Müller schreven later een eigen versie van dit verhaal van verraad, list en bedrog. Toen Ron Vawter al ongeneeslijk ziek was, verzocht hij Jesurun om voor hem een nieuw stuk naar Sophocles te schrijven. De stinkende wond was nu een niet mis te verstane verwijzing naar zijn ziekte. In die tijd woedde echter ook de eerste Golfoorlog, zodat de Trojaanse oorlog onwillekeurig ook verwees naar die actualiteit. En ook nu staat de Golf natuurlijk weer in het centrum van de aandacht.
Werd het stuk na Vawters dood nog opgevoerd?
John Jesurun: "We hielden lezingen van het stuk in New York en Tokio. De eerste volledige enscenering ervan volgde slechts in 1999 in Mexico-stad. Ritsema's versie was immers een bewerking met elementen uit de teksten van Gide en Müller. Hoewel ik mijn teksten meestal zelf regisseer, ging het hier om een regie van Martin Acosta. De herinnering aan Ron was voor mij immers nog te vers: ik huiverde om er zelf aan te beginnen. Het stuk verscheen dan onder andere in het Duitse Theater der Zeit in 2004. In die tijd kreeg ik van het Festspielhaus in Berlijn een uitnodiging om het stuk zelf te regisseren. Mijn eigen versie, met Amerikaanse acteurs, beleefde dus in Duitsland haar première. Die versie is ook hier te zien."
Hoe belangrijk was de Golfoorlog bij het schrijven?
"Ron vroeg mij in 1993 om een tekst, maar liet mij verder volledig de vrije hand. In mijn werk duiken vaak echo's op van gebeurtenissen uit het verleden en het heden, en dat was met de Golfoorlog niet anders. Maar het was zeker niet het centrale thema. Het was alsof ik op dat moment binnenstebuiten gekeerd was door de aidsepidemie die woedde, en daar kwam die oorlog bij. Het was een verwarrende, maar hoogst boeiende periode om een stuk te schrijven. De tekst leest nu als een delirium, het is op sommige plaatsen behoorlijk angstaanjagend. Helemaal geen historiestuk dus. Als ik terugkijk, merk ik echter dat het vooral over spiritualiteit gaat."
Hoe bedoelt u dat?
"Het is een vrij kort stuk, ongeveer een uur. Op de achtergrond zie je op twee schermen allerlei videobeelden, van realistisch tot abstract. Voor het overige is er weinig enscenering: je ziet drie acteurs, de protagonisten van het verhaal. Ze praten heel gewoon, zonder gezwollen toon, met elkaar. Vooral Philoktetes voert het woord. Hij dringt Odysseus, die anders altijd met de aandacht gaat lopen, naar de rand van het gebeuren met zijn niet te stelpen woordenvloed. In Philoktetes' verhaal zit een bittere ondertoon, maar wat telt is zijn spirituele transformatie door het lijden, door zijn toestand op de grens tussen leven en dood. Hij overstijgt het psychische en fysieke lijden. In hem wordt iets anders zichtbaar."
Philoktetes, Kaaitheaterstudio's op 30 november, 1 en 2 december, telkens om 20.30 uur. www.kaaitheater.be
John Jesurun: 'De tekst leest als een delirium, maar het stuk gaat vooral over spiritualiteit'
n Philoktetes vertelt het verhaal van een Griekse krijger die door een slang wordt gebeten en door zijn makkers aan zijn lot wordt overgelaten.
