Omdat vrouwen ontzettend belangrijk zijn
Jan Lauwers over 'Isabella's Room' van Needcompany
(tijd) - Bij Needcompany heerst een opgewekte stemming. Met reden. 'Isabella's Room', het nieuwe stuk van Jan Lauwers, werd bijzonder enthousiast ontvangen op het festival van Avignon en ook in Brussel loopt het storm. Een gesprek vooraf met Jan Lauwers over een 'witte voorstelling' met een 'straffe vrouw' in de hoofdrol. 'Ook in literatuur en film vind je heel weinig portretten van straffe vrouwen.'
Wie is Isabella eigenlijk, vragen we. Jan Lauwers heeft er een verhaal over. 'Toen mijn vader twee jaar geleden overleed, liet hij mij een erfenis na van zowat 5.800 etnologische en archeologische objecten. Hij was geneesheer, maar in zijn vrije tijd ook amateur-etnograaf. Als kind stelde ik mij daar geen vragen over: ik groeide op tussen die objecten. Achteraf vraag je je natuurlijk af wat hij daar nu aan vond. Als je die collectie dan in de schoot geworpen krijgt, moet je bovendien beslissen wat er mee te doen. Dat is ook een ethische kwestie, want veel van die voorwerpen zijn wellicht geroofd van de oorspronkelijke makers en zo beland in een context waar ze niet thuishoren. Een en ander bracht mij ertoe een verhaal te schrijven rond die verzameling. Uiteraard komen daar heel wat (auto)biografische elementen in voor. Het verhaal wordt echter verteld door een vrouw, Isabella Morandi, die in werkelijkheid nooit bestaan heeft. Haar verhaal begint in 1910 en loopt tot vandaag. Je krijgt zo meteen een panorama van de afgelopen eeuw. Ze bestudeert de collectie en droomt ervan naar Afrika te gaan. Daar zal ze echter nooit aankomen, op een uiterst kort moment na.'
Verwijst hij met die familienaam naar de Italiaanse schilder Giorgio Morandi, die zijn hele leven niets dan ingetogen stillevens schilderde?' Jan Lauwers: 'Het gaat inderdaad om een verwijzing naar de schilder. Het is een soort grapje. Ik wou soms dat ik zo'n kunstenaar was die zich kan toeleggen op één ding om daar de essentie uit te puren. Terwijl ik net heel ongedurig ben. Ik ben steeds met vier dingen tegelijk bezig. Maar net daarom heb ik ook een hekel aan die figuur. Isabelle Morandi zou ik echter niet zomaar mijn alter ego noemen. Ik koos in de eerste plaats voor een vertelster in plaats van een verteller omdat ik vind dat vrouwen ontzettend belangrijk zijn, maar nooit de plaats krijgen die hun toekomt. Ook in literatuur en film vind je heel weinig portretten van straffe vrouwen. Ik wilde een tegenhangster creëren van mythische personages als Zorba de Griek of Marcus Antonius bij Shakespeare. Wie kan dat beter waarmaken dan Viviane De Muynck? Maar uiteraard vormt de dood van mijn vader wel de aanleiding voor het stuk.'
Toch wilde Lauwers zijn vader niet centraal stellen. 'Dus werd het een verhaal over een vrouw en de mannen die in haar leven een rol speelden. Daarin sluipen allerlei biografische elementen binnen. Waar het uiteindelijk op neerkomt, is dat al die personages samen een beeld vormen van wie ik ben of waar ik sta. Maar zodra het stuk er was, wou ik mijzelf er toch zoveel mogelijk uit wegcijferen. Het kan misschien een paradox lijken, maar net om die reden speel ik deze keer zelf mee. Dat wil zeggen, ik ben mee aanwezig op het podium, maar wel zonder een duidelijke rol of plaats. Niet zoals Tadeusz Kantor dus die op het podium mee regisseerde. Je kan zeggen dat het simpele feit dat ik aanwezig ben op het podium zonder deel te nemen aan de actie ervoor zorgt dat het niet meer over mij gaat. Ik zie het podium als een mentale ruimte waar je kan nadenken over dingen. Daarom ook 'Isabella's Room'.'
Luchtig
Velen die de voorstelling in Avignon zagen, merkten op dat dit een voor zijn doen ongewoon luchtige voorstelling is. Jan Lauwers: 'In het verleden heb ik vaak 'donkere' voorstellingen gemaakt. 'Morning Song' was daarin een keerpunt. Hoe dat zo komt? Wat zich op dit ogenblik op het wereldtoneel afspeelt, bezwaart mij enorm. Daarnaast is er de recente dood van mijn vader. Wellicht daarom had ik er behoefte aan, een 'witte' voorstelling te maken. Ik wou dat de mensen zich goed voelen bij het werk. In Avignon noemde iemand mij zelfs de optimist van het Festival. Niet dat ik compromissen sluit. Ik bespeel nog steeds dezelfde thema's - erotiek, macht, dood - maar deze keer houden de acteurs het vriendelijk voor het publiek. Bijvoorbeeld: er zit een duidelijke verhaallijn in dit stuk. De beelden overvallen de kijker dus minder brutaal. Ook de autobiografische inslag van het stuk blijkt aantrekkelijk, al is dat, vrees ik, vooral omdat niemand tegenwoordig nog weet wat men met kunst aan moet. De context om erover te denken of te oordelen lijkt zo ver zoek dat men zich liever concentreert op de biografie van de kunstenaar. Ten slotte is het stuk een soort musical. En muziek is een krachtige verleider. Ze neemt de kijker zo op sleeptouw. Ik heb daar duchtig misbruik van gemaakt. De componisten Hans Petter Dahl en Maarten Seghers hebben mij ook uitstekend gediend. Je kan de cd van de muzikale 'score' kopen, en in de dagen na de première in Avignon hoorde je die overal uit de vensters van de huizen waaien. Waaruit ik besluit dat 'Isabella's Room' een breed publieksbereik heeft.'
Schijnhelder
Dat laatste doet Lauwers plezier. Ik ga dan wel door voor een exemplaar van de ascetische elite, zo iemand die James Joyce boven Gabriel García Márquez verkiest, maar ik kijk daarom niet neer op Márquez. Hij verpakt de inhoud van zijn werk in een rechtlijniger vorm, maar die inhoud is er daarom niet minder om. Trouwens, men zou zich ook wel eens op dit stuk kunnen verkijken. Het gaat er misschien in als zoete koek, maar de helderheid van het verhaal is maar schijn. Vergelijk het maar met het filmwerk van Lars Von Trier: 'Dogville' is een duidelijk, lineair verhaal, maar er zit meer achter dan dat. Ik probeer op een soortgelijke manier de definitie van theater te herijken.'
Hoe verhoudt dat theaterwerk zich tot zijn werk als beeldend kunstenaar? Lauwers: 'Theater stelt andere vragen dan beeldende kunst. Is een acteur ook een artiest bijvoorbeeld? Hoe verhoud je je tot het publiek? Is het waar, zoals Louise Bourgeois zegt, dat applaus een vorm van terrorisme voor de geest is? De evolutie van het theater leert bijvoorbeeld dat vroeger in kleine, experimentele zaaltjes de grenzen van het theater afgetast werden, terwijl de grote zalen volledig in het teken stonden van de bourgeois. Toen kon je het publiek dus nog schokken. Nu liggen de kaarten totaal anders. In Avignon viel mij op dat het 'fringe'-theater nog enkel conservatief, op amusement gericht werk toont, terwijl de officiële selectie het experimentele, uitdagende theater brengt. Maar wel op een plek die volledig gerecupereerd is door de bourgeoisie en de macht. Ongeacht wat je doet, niemand is nog uit zijn lood te slaan. Welke codes moet je dan verzinnen om daar beweging in te brengen? Dat ligt anders in beeldend werk. Daar ben je met je eigen vragen bezig. Je creëert er een eigen mentale ruimte. Een vrijplaats.'Pieter T'JONCK
'Isabella's Room' loopt van 22 tot 25 september om 20.30u. in het Kaaitheater, Brussel. Inlichtingen: 02/201.59.59 of www.kaaitheater.be.
