Bij een schrijfster als Nathalie Sarraute denk je niet meteen aan lichtverteerbare, vlot begrijpelijke literatuur. Toch heeft een theatergroep als Tristero vroeger al aangetoond dat haar teksten perfect bevattelijk zijn als een scherp-ironische, bijna sarcastische verbeelding van het menselijk bedrijf. Het ensemble Leporello, onder leiding van Dirk Opstaele, bewees dit in de Beursschouwburg in Brussel andermaal met zijn lezing van Isma van deze Frans-Russische schrijfster.
De enscenering eindigt met een elegant, quasi-barok dansje van vijf van de zes acteurs. Dit beeld typeert perfect wat zich hier afspeelt: een lichtvoetig spel waarmee de dansers zichzelf vieren, zichzelf overtuigen, van hun eigen waardigheid en juistheid. Het gezelschap bestaat uit modale kleine burgers. Hun conversatie is louter tijdverdrijf, stijf van gemeenplaatsen en gemeenheid, met een uiteraard afwezige zondebok als slachtoffer van het geroddel.
De handeling wordt, als de opwinding te hoog oploopt, vaak onderbroken door kleine, synchrone dans- en wandelpassen. Het is moeilijk om dan niet onwillekeurig terug te denken aan de wandelende echtparen in Buñuels Charmes discrets de la bourgeoisie. De wandeling is telkens een cesuur tussen twee uit de hand lopende en in geweld ontaardende "gezellige onderonsjes" van gezapige burgers.
In Isma is het gezelschapsspel van de groep de vraag wat er nu toch aan de Vandeveldes mankeert. Hoewel niemand dat weet, jut iedereen elkaar op om te geloven en te zeggen dat ze waarlijk misdadig en slecht moeten zijn. Een karakteristiek die uiteindelijk terug te brengen valt tot de wijze waarop ze woorden op "-isme" uitspreken. Machteld Timmermans geeft naar het einde een prachtrekwisitoor tegen de verkeerde uitspraak van "ismen" ten beste. Helemaal kleinburgerlijk is de wijze waarop de sprekers telkens hun staart weer intrekken, als zij beseffen dat het gezegde "toch wat ver gaat".
Bernard Van Eeghem wil aan dit spel van meet af aan niet aan meedoen, reden waarom zijn vrouw Andrea Bardos hem laat staan om ijverig mee te roddelen. Hij wil alleen met kunst en hogere waarden bezig zijn. Hij declameert bij aanvang, zeer ironisch in het licht van de komende tirade van gemeenplaatsen, hoe, deugddoend in het gewone leven de gemeenplaats is. Dat wordt in wat volgt zo grondig tegengesproken, dat je niet anders kan dan besluiten dat Sarraute haar pijlen niet uitsluitend op kleinburgerlijk geroddel richt, maar in feite alle menselijke opvattingen en communicatie -- ook de meer verheven vormen ervan -- zwaar op de korrel neemt.
Dirk Opstaele heeft rond deze zure boodschap zo'n mooie strik gebonden, dat je ze met genoegen accepteert. Pas als je buiten bent, besef je wat je eigenlijk gezien hebt.
Leporello speelt "Isma" van Nathalie Sarraute. Nog van 6 tot 9 november in Plateau in Brussel tel. 02-514.52.07. Op 5 en 6 december in de Vooruit in Gent, tel. 09-26728.28.
