Date 1994-10-21

Publication De Standaard

Performance(s) De pijl van de tijd

Artist(s) Cassiers, Guy

Company / Organization

Keywords amis • rockaby • kamp • dokter • muynck • viviane • pijl • kampdokter • dokterswerk • stem

Guy Cassiers draait tijd om

BRUSSEL -- Zowat een jaar geleden maakte regisseur Guy Cassiers voor het Kaaitheater Het liegen in ontbinding, een op het eerste gezicht onwaarschijnlijke collage van zeer heterogene teksten, videobeelden en akteerwerk. Het resultaat werd een van de helderste voorstellingen van het seizoen. Met De pijl van de tijd, geïnspireerd door het gelijknamige boek van Martin Amis, herhaalt Cassiers dit experiment. En weer is het een gedenkwaardige voorstelling met uitstekend akteerwerk van Viviane De Muynck en intrigerende video's van Walter Verdin.

In De pijl van de tijd laat Martin Amis een stem aan het woord die als een soort ziel onlosmakelijk verbonden is met een man, die dokter is. De stem maakt het leven van de man in omgekeerde volgorde door. Het lijkt daardoor tegelijk volkomen gepredetermineerd en onbegrijpelijk. Een tunnel die van niets naar niets leidt, zonder ontsnappingsmogelijkheid.

Het dokterswerk is ondraaglijk wreed: patiënten komen gezond binnen en worden totaal verhakkeld, en met loeiende sirenes afgevoerd. De enige momenten met werkelijkheidsgehalte zijn die waarin de dokter zich overgeeft aan puur instinktmatige driften.

Pas na enige tijd begrijpen we dat deze dokter in Auschwitz kampdokter was en mee schuldig aan de meest wreedaardige experimenten. De stem begrijpt dat echter helemaal anders: in Auschwitz ziet hij voor de eerste maal de wonderlijke zin van het dokterswerk. Uit uitwerpselen en assen worden in vuur mensen "tot leven gewekt". In het kamp sterken zij zienderogen aan.

Dit verhaal wordt voorafgegaan door het korte stuk Rockaby van Samuel Beckett en gevolgd door Hulpkreet van Peter Handke. Die keuze, hoe vreemd ze ook lijkt, blijkt tematisch korrekt. In Rockaby problematizeert Beckett andermaal het begrip "identiteit". Een stem klinkt op uit het niets naast een zwijgzame akteur in een schommelstoel. Ze beschrijft de onvermijdelijke terugkeer naar de moederschoot, alsof het leven niets dan herhaling is. De hortende tekst roept een willoze persoonlijkheid op en wijst vooruit naar wat komen gaat in de tekst van Amis.

De tekst van Handke is een lange reeks gemeenplaatsen en typische zinswendingen, zoals "handen wassen" of "niet naar buiten leunen". Viviane De Muynck spreekt ze uit alsof ze onder de vele zinnen die haar ter beschikking staan eentje zoekt dat haar ontzetting en onmacht onder woorden kan brengen. Met een kort nee moet ze ze alle afwijzen, behalve de laatste, "Help!".

De voorstelling roept de vraag op hoe men de bewustzijnsvernauwing die tot de uitroeiing van de joden geleid heeft, kan voorstellen en/of begrijpen. Het trio Cassiers-De Muynck-Verdin gaat daarbij omzichtig te werk. De wreedheid van het kamp wordt niet getoond. Als De Muynck het onderwerp aansnijdt, zien we haar ook niet live op het podium, maar enkel op een scène-breed videoscherm. Haar "omgekeerde" beschrijving van de kampen, wordt verteld op kalme toon, met de nodige verontschuldigingen voor de ogenschijnlijke troep van het kamp.

Als even later de voorgeschiedenis van de kampdokter aan de beurt komt, blijft ze ook op de achtergrond, terwijl het scherm twee parende hagedissen toont. De "unheimliche" wreedheid waarmee die elkaar te lijf gaan, duidt op treffende wijze de terloops uiteengezette mentale ontaarding van de dokter. In het eerste deel van het verhaal worden de onbekommerde, "glossy" videobeelden van het Amerikaanse leven onverwachts doorsneden door beelden van mishandelde lijken uit het kamp.

Het problematische van dat soort luchthartige beelden wordt zo onrechtstreeks aangekaart. Het kontrast met een eindeloze opname van een pinup die haar benen en buik streelt onder een stralende zon is vrij onthutsend.

Schommelen

Een magistrale vondst in dit stuk is de enscenering van "Rockaby". De strikte regieaanwijzingen van Beckett worden volkomen genegeerd en toch blijft de regie trouw aan de opzet van het stuk. We zien Viviane de Muyncks gezicht gigantisch uitvergroot op het scherm.

De stem in het stuk verschijnt als tekstregels die heen en weer over het scherm schommelen. Naarmate de tekst zijn einde nadert, trekt een rode mist als een stoorsignaal door het beeld en deemsteren de letters weg.

De kombinatie van akteer- en videowerk is niet steeds relevant. Soms zijn de video-beelden niet veel meer dan een veredeld decor, ondanks het vele werk dat eraan besteed werd, omdat er weinig interaktie is met het akteren. Dat is echter zowat de enige schoonheidsfout van dit werkstuk. Viviane De Muynck volbrengt deze aartsmoeilijke akteeropgave met uitzonderlijke finesse.

Nog te zien in het Brusselse Luna-teater tot en met 22 oktober, telkens om 20.30 uur. Daarna op diverse plaatsen in Vlaanderen en Nederland.