BRUSSEL -- Stan speelt op het KunstenFESTIVALdesArts De laatsten van Maxim Gorki (1907). Het stuk is het verhaal van de ondergang van de familie Kolomizev. De adellijke familie is verarmd en vader Ivan is als hoofd van de politie gaan werken. Als zijn bedenkelijke reputatie uiteindelijk tot zijn ontslag voert, moet de familie intrekken bij oom Jakov. Geldgebrek, een dubbele moraal, en misstappen uit het verleden brengen de familie aan de rand van de afgrond. Vader Ivan ontkent alles, de moeder schreeuwt haar onmacht en onkunde uit, de kinderen zijn ontaard tot zatlappen of meedogenloze intriganten. En als ze dat niet zijn, zijn ze kreupel of achterlijk.
Gorki schuwt in zijn stuk allerminst de sterke "coups de théâtre": de ene jobstijding na de andere overvalt de familie, terwijl ondertussen de meest vuige smeergeldkomplotten gesmeed worden om weer aan werk te geraken. Daarbij bedriegt iedereen iedereen. Wie dat niet doet, zoals zoon Pjotr (Guy Dermul) gaat ten onder in warhoofdig idealisme en drankmisbruik.
Een subtiele psychologie als bij tijdgenoot Tsjechov is hier ver te zoeken. Veeleer is het stuk leesbaar als een paradoxale ombuiging van het genre van de boulevard-komedie in de richting van een tragedie; dat is trouwens de bedenking die Pjotr zich voortdurend maakt als hij nadenkt over zijn leven: het is een "tragische klucht".
Die opzet heeft alles te maken met het uitgesproken politieke karakter van Gorki's stuk: hij schetst de aftakeling en de morele korruptie van het Russische "ancien régime". Het is dan ook niet meer dan logisch dat hij belangrijke figuren uit dat regime laat ontaarden tot parodieën van zichzelf, krachteloze bordkartonnen figuren, die alleen per konventie nog vader en moeder of een andere gezagsdrager zijn.
Types
Dat schijnt toch de lezing te zijn die Stan, met zijn kreatie van dit stuk tijdens het KunstenFESTIVALdesArts, geeft van dit stuk. De akteurs gaan allen net een beetje naast hun rol staan. Ze spelen vooral types, lichtjes aangedikt en moeiteloos herkenbaar.
Frank Vercruyssen als de zoon van Ivan is de perfekte bruut. Als politie-agent heeft hij de mond vol over algemeen belang, maar machtsmisbruik en korruptie zijn de dagelijkse praktijk. Mieke Verdin als moeder Sofia is de ultieme sloor, dief steeds zichzelf de schuld geeft. En zo kan je alle personages snel typeren. Precies die achtergrond werkt als een klankbord dat het retorisch-ideologische karakter van hun spreken verduidelijkt en meteen ook doorprikt als een lege ballon. Achter die lege ballon vind je domheid en wreedheid, als medelijden vermomd zelfmedelijden, vreselijke eigenwaan en een totaal gebrek aan waardigheid. Het maakt een inleving in de miserie van de familie Kolomizev onmogelijk.
De woorden en zinnen die ze uitbrengen zijn geen uiting meer van een persoonlijk gevoel: je hoort enerzijds slogans uit een verziekt discours, en anderzijds, in heldere momenten, pertinente morele vragen. Tot je verbazing merk je dat veel van die slogans, de meest holle eerst, nog steeds circuleren, en veel van Gorki's vragen nog geldig zijn. Het is alsof Gorki geen opname van Rusland in 1907 maakte, maar zijn oor in ons land nu te luisteren legt. Naarmate het stuk vordert en de familie verder desintegreert wordt de speelstijl steeds burlesker en onsamenhangender; de verbaasde herkenning van de kijker neemt evenredig toe.
De laatste is een behartenswaardige voorstelling maar je kan niet zeggen dat ze af is: het blijft voor de akteurs soms nog zoeken naar een evenwicht tussen de personages. Het zetten van de klemtonen gebeurt niet steeds op een efficiënte manier. De inzet van de voorstelling is echter duidelijk, de rest lijkt vooral een kwestie van tijd.
Andere voorstelling van Stan in Théâtre 140, Plaskylaan 140, Brussel is "JDX, a public enemy" (21 en 22 mei). "1794" speelt op 24 en 25 mei in Théâtre Varia, "Earnest" (in het Engels) speelt van 28 tot 30 mei in de Brigitinnenkapel, vlakbij Kapellekerk.
