De Escapist van de apocalypsgerieratie: De wondere wereld van Stef Lernous
De Escapist van de apocalypsgerieratie
DE WONDERE WERELD VAN STEF LERNOUS
Elke Van Campenhout
In zijn roman The Amaziiig Adventures of Kavalier & Clay schetst de Amerikaanse schrijver Michael Chabon op onnavolgbare wijze het ontstaan van de comic strip, en in het bijzonder van de superheld The Escapist. Het boek speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog en de schrijvers van de strip zijn een ambitieuze jonge Jood en een Tsjechische leerling van Houdini. Op hun manier transformeren zij een gruwelijke werkelijkheid tot een in strak lycra gehulde superheld met een grote sleutel op zijn borst, die uit elke hachelijke situatie op wondere wijze weet te ontsnappen. Zijn nauwelijks verhulde machtige torso is omhangen met doorbroken kettingen, en de superheld straalt die typische mengeling van nauwelijks beheerst geweld en erotische geladenheid uit die de cotnics zo populair hebben gemaakt bij een jong (mannelijk) publiek. 'The inspirations and lubrications of five hundred aging boys dreaming as hard as they could, is Chabons treffende beschrijving van het genre.
De nerd in het abattoir
De kettingen, de kitsch, de onbarmhartige transformatie van de realiteit doorheen escapistische genremiddelen, het zijn elementen die theatermaker Stef Lernous zeker wel zouden liggen. Oorspronkelijk een bijzonder actieve kracht in het amateurtheater, opereert Lernous nu samen met zijn kompanen Nick Kaldunski, Joost Vandecasteele en Tine Van den Wyngaert onder de gezelschapsnaam Abattoir Fermé. Daarnaast is hij acteur en schrijver van verschillende theaterteksten. De stukken drijven meestal op een groteske absurditeit, die alle regels van de goede smaak zonder veel pardon overboord gooien. In Witte Rozen voor Carla (tekst van Lernous, productie Fabuleus) worden vier jonge juffrouwen in een oud huis overvallen door hun Regels. In Super Seance van Eland Nieuwe Stijl (een samenwerking tussen Stef Lernous, Chiel van Berkel en Joost Vandecasteele) richten drie nerds een sekte op om meisjes te kunnen verkrachten. En in Galapagos (Abattoir Fermé) wordt in een SM-scène een flinke ping-pongbal in de aars van de acteur gepropt. Lernous' theater is een hallucinante mengeling van autobiografische elementen, groteske genremiddelen en pakkende anekdotiek.
Ook Lernous heeft het over de wereld, maar dan wel de wereld zoals die zich nu voor ons ontvouwt. Voor Galapagos dook de regisseur de Counter Culture of Apocalypse Culture binnen. Tijdens onze gesprekken zag ik fragmenten uit Guy Maddins The Heart of the World, een fantastische ode aan de film uit de jaren '20, met referenties naar Lang en Murnau. een haast surrealistisch beeldverhaal (zoals het letterlijk kloppende hart van de wereld) gemonteerd op MTV-snelheid. Daarnaast een vroege film van de Koning van de Slechte Smaak John Waters, die de onnatuurlijke speelstijl, vreemde cameravoering en sleezy inhoud
van zijn films verhief tot een zeer eigen 'esthetiek van het te veel', van puberale transgressie. Er is ook The Old Dark House uit 1932 van cult horror-regisseur James Whale. En uiteraard Buffy the Vampire Slayer, maar deze keer in speciale musicalversie, compleet met roze discofilters op de horrorscènes, de fashionable sérieux van de hippe jeugdserie vederlicht opgesmukt met een flinke lading ironie.
En natuurlijk kijken we ook naar de onnavolgbare documentaire serie Disinformation, een interviewreeks waarin twijfelachtige wetenschappers, 'ervaringsdeskundigen', geflipte kunstenaars, heksen en magiërs hun verslag kunnen doen over samenzweringstheorieën, magische uitvindingen, marketing, religie en de wereld in het algemeen. Het zijn vooral deze getuigenissen die Lernous inspireerden tot het schrijven van Galapagos: een stuk over de alledaagse angsten van gewone mensen, die oplossen in de allesbehalve alledaagse theorieën en kunstgrepen van een dolgedraaide minderheid.
De wereld van Lernous in een notendop.
het einde van de mensheid gaat geen bom zijn
maar dees:
een proefbuizeke
met een rubberen hoedje
dat aan 't verduren is
ne kerel komt uit ne metro gekropen
en breekt het buizeke
op den trottoir
(uit Galapagos)
Gekanaliseerde angsten
stef lernous We leven in een wereld die geregeerd wordt door een overvloed aan informatie. Naast een gecanoniseerde waarheid word je op internet en op TV geconfronteerd met een gevarieerd aanbod aan samenzweringstheorieën, Roswell-wetenschappers, en misinformation van alle mogelijke soorten. Zelfben ik erg geïnteresseerd in mensen die hun eigen waarheid maken. In freaks en weirdo's, die hun eigen werkelijkheid produceren. Maar die tegelijkertijd ook de verborgen onderstromen in ons denken zichtbaar maken, zoals die ook wel naar boven komen in sadistische kinderverhaaltjes.
We zitten in een tijdsgewricht waar iedereen houvast zoekt in uitzinnige waarheden. Het denken van de satanist Aleister Crowley bijvoorbeeld is ontzettend populair hier in Mechelen. Er is een grote belangstelling voor het occulte en magie, in mijn ervaring vooral bij jonge meisjes. Vroeger werd je prinses, nu duik je in Wicca.
etcetera 93 OOO 2|J
De Disinformation-sevie is daar een logische uitloper van. Er is bijvoorbeeld de striptekenaar Grant Morrison, die vertelt hoe hij naar Kath-mandu is gegaan om zich te herbronnen, en daar is gekidnapt door alieiis. Zijn beschrijving van de parallelle wereld waarin hij terecht komt is fascinerend, maar op een vreemde manier ook heel geloofwaardig. In zijn betoog, maar ook bij andere sprekers, is het geloof in magick zeer groot. Maar dan niet de magie zoals wij die kennen, met de bubbelende toverketel en het dikke toverboek. Maar wel een magie, als simpelweg de energie die dingen doet gebeuren in de wereld. Morrison zelf verwijst bijvoorbeeld naar marketing, naar McDonald's, als plekken waar de leerling-tovenaar zijn inspiratie moet zoeken. Zelf bedrijft hij magie doorheen zijn strips: wat hij tekent, laat hij ook werkelijk worden. Bijna op dezelfde manier als de prehistorische mens het object van zijn verlangen op de muur van zijn grot tekent, om de jacht te beïnvloeden. Als je zo een hele reeks van die verhalen achter elkaar ziet, begin je de realiteit te relativeren. Overal duiken particuliere waarheden op, gevoed door de media, door internet. In Disinformation worden ze samengebracht onder de noemer 'Everythingyoti know is wrong.'
In Galnpagos verpersoonlijken de acteurs al die angsten voor samenzweringen, voor wat we niet kunnen beheersen. 'Ik weet niet wie ik ben, want de CIA heeft mij gebrainwasht!' Mensen zijn bereid heel veel te geloven, maar ze weten absoluut niet meer wat. En hoe verder de verhalen van de werkelijkheid verwijderd geraken, hoe geloofwaardiger ze lijken te worden. Op dit moment krijgt die angst steeds vaker een politieke invulling. Als de CIA mij zou hebben gebrainwasht, dan worden de dingen ineens veel duidelijker.
Het past ook in het kader van de films van Michael Mooie, die eigenlijk evengoed opereert onder het motto 'Everything you know is wrong.' Of Von Daniken, die in zijn boek Waren de goden kosmonauten? schrijft dat de piramides zijn gebouwd door aliens en daar ongelofelijk veel plausibele en wetenschappelijke elementen voor aanvoert. Of Rous-seau die het geval beschrijft van een Provenipaalse boer die de duivel uit een boom heeft geschoten, en dit ook doet met een serieuze wetenschappelijke argumentatie. Voor mij leven zij allemaal in verschillende realiteiten. Elk zijn eigen werkelijkheid, daar heb ik geen probleem mee. Ik geloof in wat zij geloven dat ze zeggen.
De grootste angst van de mensen is dat zij niet meer weten wat er gebeurt. Er wordt hen allerlei wijsgemaakt. Dat kinderen die te lang voor TV zitten gewelddadig worden, dat MTV epilepsie bevordert, dat je bang moet zijn voor pedofielen op het internet. In 1999 moesten we
bang zijn voor de millennium bug, en er is altijd wel ergens een oorlog. Het zijn die persoonlijke angsten die ik aanboor in mijn theater. Ik zoom in op deze gecatalogiseerde angsten en gebruik ze als een blikopener. Via de angst die je herkent duw ik de andere angsten mee naar binnen.
Voor mij zijn al die weirdo's echte soldaten omdat ze hun wapens inzetten tegen 'onze' werkelijkheid. Tegen wat wij vanzelfsprekend vinden, en waar niet meer aan getornd mag worden. Daarom zijn die zotten, of moordenaars, of pedofielen, of kunstenaars nodig. Om iets tegenover de realiteit te stellen. Daarmee wil ik niet zeggen dat theater therapeutisch is. Ik ben zelf maar een zwak broertje van die krijgers. Ik sample eigenlijk de theorieën van de mensen die daar echt mee bezig zijn. Ik gooi mij op hun angsten. Het is mijn taak om al die gekte herkenbaar te maken voor het publiek. In Galapagos komt er een scène waar een man op een bed ligt vastgesnoerd, in een SM-setting, en de vrouw steekt vuurwerk in zijn gat. In de volgende scène begint hij met te zeggen: 'Ik voel mij de laatste tijd zo geheel zonder levensvreugd.' Dan is het natuurlijk cruciaal om die zin goed te krijgen. Door de groteske uitvergroting van dat beeld, krijgt dat ene zinnetje ineens een sterk humoristische lading, maar roept het ook enorm veel begrip op. Ik heb een paar zinsneden van Bob Flanagan bijna letterlijk in mijn tekst gebruikt. Flanagan was een supermasochist, die vocht tegen een dodelijke ziekte, en die zegt'There's a lot of memory involved in SM.' En dan wordt dat sadomasochisme ineens een stuk begrijpelijker, en helemaal niet meer zo choquant. Ik maak gewoon theater over mensen; ik kan mij geen ander theater voorstellen.
Uit het verklarend woordenboek van Stef Lernous
apocalypse culture Adam Parfreys cataloog van hedendaagse aberraties, geprezen door J.C. Ballard als de bijbel van het actuele levensgevoel. Met onder andere gesprekken met de kannibaal-moordenaar Issei Sagawa, en verder een fascinerend onderzoek naar de extremen van misdaad, religie, politiek, pedofilie, scatologie en misantropie. parfrey 'Apocalypse Culture is the manifestation of far-gone apocalyptic thought. It's an end-time situation. People do not feel or act as if there's a future. We're on the downward slope of Western civiliza-
tion, for good or bad. (...) Total democracy seems to have won. But it's really some sort of masturbatory shake-off. Of course, I'm not sure I want a more civilized society. Western civilization is tottering, and I'm just giving it a quick kick to help it tumble faster.'
counter culture Ontstaan in de flower-power beweging van de jaren '6o, evolueerde Counter Culture van de esoterische uitstapjes van The Beatles naar Indische yogi, over de psychedelische cultuur van Timothy Leary, tot een veel uitgebrei-
der en ongrijpbaar veld van afwijkende theorie, beeldcultuur en denken.
Van vrije seks, feminisme en ecologie tot cyberspace, SM en magie.
aleister crowley (1875-1947) Bijgenaamd'The Beast', magiër en schrijver van het handboek voor de hedendaagse magische praktijk Magick in Theory and Practice. Hij omschreef magie als 'the science and art of causing change in conformity with will'. Hij was een voorstander van vrije seks en drugs, en bestreed
Super Seance eland nieuwe stijl
18 # ® ® etcetera 93
In Falirenheit 9/11 toont Michael Moore een vrouw die haar familie heeft verloren tijdens een bombardement op haar huis. Zij huilt tegen haar god en vervloekt hem voor alle ellende die hij haar doet meemaken. Daar hou ik van. Ik hou van wezens die hun god vervloeken en in vraag stellen. Dat is ook heel herkenbaar: in tijden van pijn vallen alle zekerheden weg. Die minderheid moet er zijn om de meerderheid in beweging te houden. In dat geval kan theater nog gevaarlijk zijn. Maar ik denk niet dat Abattoir dat al werkelijk is.
ik heb sinds kort - en hoe dat komt - dat weet ik ni geen levensvreugde ni meer
Hem kotst alles uit wat in hem zit. Hem gebruikt zijn vingers.
ik wou altijd gewoon De jonge man zet zich recht.
geprikt, gewurgd, gereigd, geschopt, geboeid, geschoren, gepijpt, geofferd, gestenigd, geneukt, geverfd, gekrabd, gesodomiseerd, gegeseld, verstikt, verbrand, verzopen, verbrijzeld, vermassacreerd, volgepist, vastgebonden, verdronken, opgespannen, afgeslagen, opengespleten, ondergekakt, op gespuwd, toegenaaid, ontkleed, ingebonden, opgeprot, uitgescholden, naar geroepen, in twee gebroken, in twee gezaagd, tegen gesjot, op gezeten, opgevuld, uitgehongerd, uitgerokken, ondergedompeld, afgeslagen, vastgenageld, ingekerfd, afgemept, afgeslacht en opgebruikt worden, (uit Calapagos)
Bloetverlies stef lernous/abattoir ferme Foto Dieter Verbeeck
Theater van de slechte smaak
Wat is slechte smaak? Het is vooral een term, denk ik. Er is al het conventionele, en dan is er alles wat dat niet is. Dat is dan meer een 'andere' smaak. Zo gauw je begint moeilijk te doen, kom je al zeer gemakkelijk in de slechte smaak terecht. Ubu Roi (schandaalstuk van Alfred Jarry, 1896, nvdr) vangt aan met 'Merde!': dat is zeer goede smaak in de slechte smaak. Er zijn gewoon een aantal dingen die je niet behoort te doen, en die dus bijzonder fijn zijn om wél te doen.
Ik heb doorgaans niet de gewoonte mijn werk af te wegen tegenover iets anders. Wanneer je werkt met een code of esthetiek die niet herkenbaar is, wordt dat automatisch als problematisch ervaren. Maar voor mij is dat een heel herkenbaar kader. Toen ik kind was huurde mijn vader ieder weekend een movie box, met drie gratis films. En ik koos iedere keer weer horror-films, verschrikkelijke jaren '70-toestanden, met grote beesten. Eén keer had mijn vader gekozen, en bleek dit per vergissing een echte exploitation film te zijn: nonnen die werden afgeranseld in een SS-kamp. Als kleine jongen voelde ik onmiddellijk dat daar een groot verschil in zat. Ik begreep er niks van, maar voelde wel intuïtief aan dat deze beelden 'vuil' waren, of'stout'.
Als kind was ik een complete nerd. Ik was bezig met paddestoelen en insecten, maar vooral met kikkers. En ik heb vlinders gevangen tot ik een jaar of zeventien was. Voor mij was de videorecorder een fantastisch instrument. In de jaren '80 hadden we Filmnet, dat vooral bizarre films aankocht, waarop de rechten erg goedkoop waren. Je kon daar de vreemdste dingen op bekijken. Ik heb ooit een soft sex musicalversie gezien van Alice
Galapagos stef lernous/abattoir ferme en kc nona Foto Stef Lernous
de traditionele moraliteit met alle voorhanden zijnde middelen. Zijn denken en schrijven hadden een grote invloed op heel wat muzikanten en kunstenaars uit de jaren '6o en '70. De rituelen van het door hem opgerichte occulte genootschap The Colden Dawn kennen ook nu nog gretig navolging.
grant Morrison Fel gewaardeerde striptekenaar van onder meer het revisionistische Batman-album Arkham Asylum, en The New Adventures of Hitier. Hij creëerde onder meer The Invisibles, een groep occulte wetenschappers die model stonden voor The Matrix. In zijn strips wordt een politieke werkelijkheid ingebed in een fantasmatische
parallelwereld. Hij is de eerste striptekenaar die werd opgenomen in de Entertainment Weekly's top 100 van Amerikaanse creatievelingen. Morrison is een praktizerende chaosmagiër sinds 1979.
howard bloom Schrijver van onder meer The Lucifer Principle (1995) en Global Brain (2000), waarin waarin bewijsmateriaal wordt aangebracht voor het bestaan van een planetaire geest, die zowel het leerproces van microben, wilde katten, militanten, religionisten als wetenschappers beïnvloedt. Het boek voorspelt de grote wereldoorlog van de 21ste eeuw als een strijd van de collectieve intelligentie van de mensheid tegen het wereldwijde web van
de 96 triljoen generaties oude en biljoenen jaren wijze microbengemeenschap. 'You only thought you knew what you were until you read this book. I want to burn it. I wish I had never read it. I wish Howard Bloom had never been bom. And it is now my Bible. It is undeniable. It is a force unto itself. Everything you believed before, it will rip from you. It will leave you a boneless jelly of confusion. It will be the voice of a new philosophical generation.' (Nassir Isaf, an 18-year-old reader from Bainbridge Island, WA)
illuminati Vereniging van vrije denkers en democratische hervormers die een geheim genootschap
etcetera 9 3 ©OQ
19
in Wonderland. Dat vond ik echt fantastisch: dat zoiets bestaat, en dat iemand dat maakt! Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar afwijkende figuren, naar personages die de werkelijkheid overstijgen, zoals Peter Pan of Alice. Ik heb een grote liefde voor weirdo's, en misschien verklaart dat wel voor een stuk de slechte smaak. Ik hou van de Dancing Dildoes in de First Nudie Musical (naaktmusical uit 1976 met het omineuze openingsnummer 'Gotta sing, gotta dance while I'm taking off my pants', nvdr).
Het is het groteske dat escapisme mogelijk maakt. The Rocky Horror Picture Show (camp travestie musicalvariatie op het aloude haunted house-genre, van Jim Sharman, 1975, nvdr) bijvoorbeeld. De eerste keer dat ik die film zag, wist ik absoluut niet wat er gebeurde, maar ik was wel erg geraakt door de erotische geladenheid. De musical is dan nog eens het meest escapistische dat er bestaat. En horror gaat hand in hand met ongebreidelde fantasie.
Daarover heb ik geschreven in Witte Rozen voor Carla, een verhaal over vier oude jonge zusters die samen in een oud huis wonen, eigenlijk op hol geslagen tieners. En in dat huis vallen de Menstruatieregels binnen. Dat is grand guignol met een flinke dosis Edgar Allen Poe. Denk maar aan The Tell-Tale Heart, het verhaal van een moordenaar die tot waanzin wordt gedreven door het geluid van het kloppende hart van de man die hij heeft omgebracht, onder de vloerplanken. Het is het soort verhaal waarin melancholie en romantiek heel dicht bij elkaar liggen. Wat ik wil tonen is de gruwel onder het sprookje. In Tsjechische kinderfilms zie je dat wel vaker. Ik herinner mij het beeld van een meisje op een madeliefjesveld dat begint te menstrueren. Als kind begreep ik daar niks van, maar het blijft wel bij. Het is tegelijkertijd intrigerend en erotisch. Ik heb dat ook met Russische tekenfilms, die in al hun schokkerigheid en ruwheid compleet tegengesteld zijn aan Disney.
Wat is dat, hein, normaal?
Ziet dat. Is dees normaal? Ziet ge het ni?
Ik doen alles met mijn linkerhand. Is dat normaal?
De zeik loopt langs zijn benen. (uit Galapagos)
Ik wil graag buiten categorie vallen. Voorstellingen maken die anders zijn, een uitzondering. In dat opzicht vind ik wel dat je democratie niet verkeerd mag begrijpen. In een democratie gaat het niet alleen om de stem van de meerderheid, maar ook om het recht van de minderheid om zich te laten horen, en dat zijn wij.
Daarom ben ik ook zo blij dat er nog altijd taboes bestaan. Spelen met taboes is een fantastische manier om mensen te laten nadenken en flexibeler te maken. Porn around the World, de tentoonstelling rond erotiek in nOna bijvoorbeeld, was een kans om na te denken over seks. Of dat nu geslaagd was of niet. Ik denk dat seks een heel goede manier is om iets te zeggen over mensen. Ik zou zelf graag een peepshow maken met vijftig mensen, rond Richard XXX. Dat is een droom van me: een pornovoorstelling die echt 'laag' en ronduit sensationeel is, met een dildo in maatpak. Ik catalogiseer graag alle dingen die je absoluut niet zegt op een scène, zoals: 'Ik vind het heel geil om op iemands tenen te zuigen.' Misschien maak ik wel Traumatheater en neem ik daar alles in op: mijn lief dat mij dumpt, en alle andere ellende, en zet dat dan op scène. En door dat heel klein menselijk stukje probeer ik dan de wereld te laten zien.
omdat het goed voelt
omdat ik er van klaarkom
omdat ik veel alleen was
omdat kinderen op school mij sloegen
omdat wat in mij zit
omdat dat door mijn ouders kwam
omdat ik graag had willen spelen met andere kinderen
omdat ik mij er sterk bij voel
omdat ik een baby ben
omdat ik een moeder wil of ze nu gemeen is of ni en liever een gemene omdat ik droom
omdat ik een levendige fantasie heb omdat knutselwinkels mij ne stijve geven omdat Jezus aan het kruis gestorven is omdat de maan schijnt omdat dat mijne natuur is omdat het tegen de natuur is omdat het lelijk is omdat het plezant is
omdat het tegen de schenen van de normaliteit schopt, wat dat dan ook is omdat ik ni normaal ben
omdat ik dacht dat ik deel uitmaakte van een experiment
omdat ik geboren ben in ne wereld van afzien
omdat u overgeven fijn is
omdat ik er aan verslaafd ben
omdat het moedig is
omdat ge er ballen voor aan u lijf moet hebben omdat ge altijd diegene pijn doet die ge dood gaarne ziet (Uit Galapagos)
oprichtten binnen de Vrijmetselarij en die de Vrijmetselaars als cover gebruikten voor een samenzwering om alle koningen in Europa en de Paus ten gronde te richten. Hun opzet is slechts gedeeltelijk geslaagd. In zijn theorie over de llluminati bTengt Robert Anton Wilson elementen samen van Swift, Thomas Pynchon, William Burroughs, Mad Magazine, The Warren Report, The Firesign Theatre, Orson Welles, James Joyce en vele anderen. De science-fiction llluminatus-trilogie 'was a nifty way of imprinting a sceptical worldview on an impressionable mind. A magical initia-
tion in book fonm, you might say, on sale in shopping malls across America. And our parents were never the wiser!'
bob Flanagan De Supermasochist die zijn strijd tegen een slepende terminale ziekte voerde met sadomasochistische middelen. Zijn performances en Pain Journal geven een tegelijkertijd zeer menselijk en inzichtelijk, zij het schokkend, beeld van de sadomasochistische praktijk. Hij overleed in 1996 aan de gevolgen van cysticflbriosis. 'Hotel performance done. The audience gathered
together in one hotel room and peered through telescopes and binoculars while I performed supposedly auto-erotic activities in my own room, across the courtyard, all alone. Don't know who saw what, or what anyone thought, or what it all meant. I'm just glad it's over. Wine enema, butt plug, alligator clips, ball whacking, piss drinking, masturbating, bondage - they wanted a show, I gave them a show. Felt disoriented and depressed through most of it, as I feel disoriented and depressed through most everything these days.' (Pain Journal)
20 # ® ® etcetera 93