MARGINALIA OMTRENT POLITIEK, MONUMENTALITEIT, PSYCHOLOGIE EN HET (ON)VOLTOOIDE KUNSTWERK
GROOT EN KLEIN
Merkwaardig. Terwijl de wereld een spektakelstuk geworden is, waarbij het ene hoogtepunt het andere hoogtepunt opvolgt, lijkt het theater stil te staan. Alleen
levert met
I. Politiek
Eén. De politieke werkelijkheid, zoals die ingericht werd na
We moeten daar opnieuw over nadenken. Dat hadden we al veel eerder moeten doen.
Twee. Wat het meest bang maakt: die euforie van het
Drie. "Het volk is nog steeds verdrietig en blijft wantrouwig" (een oude
Vier. En voor het
Vijf. Socialisme opnieuw teruggedrongen in het gebied van de utopie, maar daardoor niet minder werkelijk. Hoop als kracht. Verlangen als motivering.
Zes. Wachten op de kunstenaars die uitspraken doen over wat er in de wereld vandaag aan de hand is. Zestien
In die tijd ging ook de reus
II. Monumentaliteit
1. Als huizen paleizen worden krijgt 'wonen' een andere betekenis. Het verandert van natuur. Bij het uitvergroten van alle maten lijkt het contact met wat tastbaar menselijk is, verloren te gaan. Alsof de werkelijkheid uitgedreven wordt. In een paleis is meer vormelijkheid dan innerlijkheid, meer openbaarheid dan intimiteit. Toch bestaan ze, de grote bouwwerken, waarin ondanks het monumentale karakter een ziel aanwezig blijft. Maar ze zijn zeldzaam : het theater van Epidauros, de binnenruimte van de kathedraal van Amiens, het marktplein van
2. In de podiumkunsten - uiteraard in opera; en elders onder invloed van de opera ? - gaat het hanteren van monumentale middelen vaak gepaard met een verlies aan innerlijkheid; de ziel glipt weg, wat blijft zijn grote lege ge-simplifieerde vormen. Als grote vormen leeg zijn, krijgen de afmetingen bijna de facto een imponerend karakter : zij dienen om te verbluffen, indruk te maken, te verhullen dat inhoud verloren ging.
3. Met grote middelen kunnen werken is geen technische, maar een artistiek-inhoudelijke opdracht. Grote middelen moet je 'verdienen': om simplistische dingen te vertellen heb je ze niet nodig. Pas wanneer de complexiteit van de creatie in lijnen, gebeurtenissen, personages of welke bouwstenen dan ook zo groot geworden is, dat de
perceptie van hun totaliteit een grote ruimte vereist, krijgt het gebruik van grote middelen zijn rechtvaardiging; m.a.w. op het moment dat hun noodzaak a.h.w. organisch uit het werk zelf voortvloeit (zoals in
4. Goed gebruikte, grote vormen zijn niet log, monolithisch, of onwrikbaar. Wanneer ze 'gevuld' worden met een complexiteit aan bouwstenen, worden ze opnieuw beweeglijk, vruchtbaar. Als materiaal complex is, zijn er meervoudige keuzen, varianten mogelijk : hieruit wordt een nieuwe vorm van improvisatie geboren. Op een hoger niveau. Een telkens hernieuwde én gedifferentieerde ordening van materialen. Tot - langs een omweg - eenvoud wordt bereikt.
5. Zoeken naar synthese : tussen scenische complexiteit (grote middelen) enerzijds en het behoud van intimiteit, anderzijds. De ziel niet kapot maken bij het hanteren van afmetingen en hoeveelheden die de mensenmaat overstijgen. Een behoefte met implicaties voor de huidige en de toekomstige theaterbouw: de combinatie van een scène met grote mogelijkheden en een zaal waar het publiek als massa nog een intieme relatie met het theaterge-beuren behoudt; eerder 400 dan 1000 toeschouwers dus. Theater dat zich consolideert als minderheidskunst.
III. Psychologie
Eén. Verder dan het socialisme (
Twee. Het verschil tussen
Drie. Verzaken aan het simplisme van de psychologie - we weten ondertussen wel ongeveer hoe het werkt - betekent ook verzaken aan de rechtlijnigheid van een verhaal. Verhalen/ levensverhalen op een andere manier vertellen. Een parallel met wat Oliver Sacks zegt over een nieuwe aanpak van de ziektegeschiedenis : "Om het menselijk wezen weer in het middelpunt te plaatsen - de lijdende, gekwelde, vechtende mens - is het nodig een ziektegeschiedenis uit te diepen tot een vertelling of verhaal: alleen dan hebben we zowel met een 'wie' als met een 'wat' te maken, met een werkelijke persoon (...).(...) het onderzoek naar ziekte kan dan ook niet losgekoppeld worden van dat naar identiteit." (Oliver Sacks, De man die zijn vrouw voor een hoed hield).
Vier. Het begrip 'identiteit' i.p.v. psychologie of karakter. 'Biografie' in een nieuw daglicht gesteld : met ontelbare fragmentaire trekjes, een mozaïek van individuele, sociale, politieke en andere omstandigheden. Zoals Wagner in
Vijf. Psychologie en grote middelen : met een grote groep mensen werken impliceert een complex emotioneel beheer : wat houdt dat in ? Ook hier: het overstijgen van de individuele psychologie - het verwerken van aanvaringen tussen karakters, het inspelen op temperamenten -. Geen simplifiering van menselijke betrekkingen maar een differentiëring. De betrokkenheid opeisen van hun volledige identiteit. Hiervoor is meer tijd nodig dan voorhanden in een 'normaal' repetitieproces.
Zes. Psychologie binnen grote middelen : een uitvergroting van de acteerstijl. Dit lukt niet steeds zonder het verlies van een innerlijk leven. Of moet er dan iets anders uitvergroot worden dan de psychologie ?
Si nous n 'avons rien nous dire, dit
Nous avons des choses nous dire, dit
Mercier.
Alors pourquoi ne nous les disons-nous pas? dit
C 'est que nous ne savons pas, dit Mercier.
Nous sommes sortis sans encombre, et
indemnes, dit
Tu vois, dit Mercier. Continue.
Nous avançons péniblement -. (Samuel
IV. Het (on)voltooide kunstwerk
1. Voor sommigen bestaat de notie van voltooid zijn, voor anderen niet. Houdt dit ook een ander houding in t.o.v. esthetiek, schoonheid ? Het vertrouwen dat harmonie bestaat of het ongeloof daaromtrent. Het
2. Als de complexiteit verhoogt, is er meer tijd nodig om alle combinaties uit te proberen. Een langere repetitieperiode. Op de première is het nog niet af. Soms vindt een voorstelling haar vorm pas heel laat of niet. Het verwerpen van de reproduceerbaarheid.
3. De behoefte om aan iets te blijven doorwerken vraagt om verschillende produktie- en presentatiewijzen, om verschillende houdingen van het publiek. Het onaffe accepteren. Het werk in wording. Het gevoel dat het om méér gaat dan het opeisen van wat artistieke vrijheid.
4. Zoeken naar een densiteit als van een roman waaraan jarenlang geschreven werd. Meer werkelijkheid, meer wereld in het werk halen. "An eternal movement of imperfection and différence." (
'Nous avançons péniblement. ' Al was het maar twee millimeter. Bezig zijn en blijven met de wereld
Auteur Marianne Van Kerkhoven
Publicatie Etcetera, 1990-03, jaargang 8, nummer 29, p. 2-3
Trefwoorden psychologie • nous • camier • mercier • middelen • beckett • monumentaliteit • euforie • grote • complexiteit
Namen Allons-y • Andreï Bitov • Au Perroquet Vert • Beckett • Boekenbijlage • Camier • Ceaucescu • Daniel Libeskind • Dirk Tanghe • Dito Dito • Freud • Godot • Guy Joosten • Hildegard De Vuyst • Hoe • Impressing the Czar • Ivo Van Hove • Jan Decorte • Jan Ritsema • Josse De Pauw • La Mission • Lulu • Marianne Van Kerkhoven • Marx • Newtoniaanse • Norén • Oosten • Otto-ne • Peter van Kraaij • Ponte • Richard II • Roemeen • Roemenie • Russich • Sala-manca • Scènes van Maatschappij Discordia • Strindberg • Van Wagner • Vlaamse • Vrij Nederland • Vulvania • WO II • Westen • Westerse • William Forsythe • Zomergasten en De Golf • Zéstien
Development and design by LETTERWERK