Evenmin als met de opvoering van "Oorlogsmannen" zal menin de Nederl. Schouwburg met "Kastegeest" een interessant hoogtepunt van dit seizoen bereiken, al biedt het dan ook tal van verrassingen. Wij loopen niet erg op met dergelijke Engelsche society-stukken, die allen even sterk doorschijnend zijn en om den peziere van te teekenen tot in het oneindigen, tot vervelens toe gerokken worden. Dit is eene van die onaangename verrassingen die "Kastegeest" ons bracht. Het wordt aangekondigd als een tooneelspel in 3 bedrijven, maar blijft ten slotte samengesteld uit 7 tafereelen, waarvan na ieder het slottafereel kan verwacht worden. Maar dan maakt de auteur een luchtig zijsprongetje, met veel elegantie onderlijnd door de mis-en-scene, en de goe-gemeente wacht geduldig voort.

" 's Menschen natuur is ondoorgrondelijk", zegt generaal Canynge ergens in het zesde tafereel, wat we zonder vrees voor tegenspraak tot den bestuurder aanpassen. Men ga even de werking na van Dr J. O. De Gruyter sedert hij het bestuur in handen nam, van jaar tot jaar worden de vraagteekens grooter en verschuilt hij zich in sphinxenwaardigheid. Die waardigheid tracht hij hoog te houden in "Kastegeest", met het eenvoudige resultaat van 'n nieuwe mislukking. Wij zullen het niet hebben over de titel van het werk, die al heel gebrekkig de oorspronkelijke weergeeft. Men zou er uit opmaken dat het hier gaat om de eeuwige geschiedenis van den strijd tusschen Jood en Kristen, maar dat blijkt in het stuk van heel bijkomend belang. In hoofdzaak gaat het er om de trouw (loyalty) in verschillende vormen voor te stellen. Trouw van vriend tot vriend, van man tot vrouw, van vrouw tot man, de trouw van de advokaat tegenover z'n klient, en tegenover zijn beroepsplicht, de trouw van mensch tot zijn ras. Daarbij komt dat het conflikt van den Jood met de society die hem als een indringer behandelt, en ten slotte de solidariteit deze society door dik en dun.

De auteur heeft eene massa gegevens bijeengebracht die hem tot eene tamelijk sterke psychologische uitdieping van de personages gebracht hebben, zonder dat hij zelf stelling durf te nemen. Want al blijkt het recht aan de zijde van de Jood, dan wordt deze zoo weinig sympathiek voorgesteld dat de society, of beter de Engelsche club-solidariteit nog zoo kwaad niet schijnt, al is ze dan ook [???] verkeerd. Maar al die mogelijkheden hebben den schrijver toch niet tot het maken van een "tooneelwerk" gebracht. Wij hebben alleen een verhaal in dialoogvorm gekregen, dat hij de lezing geen ergenis zou geven, omdat de weetgierige lezer van dergelijke novelles, bij het minste spoor van verveling onmiddellijk op de laatste bladzijde zal gaan kijken hoe of het afloopt, terwijl er voor een schouwburg bezoeker na het vierde tafereel alle reden bestaat om de pijp aan Marten te geven. Bijzonder omdat de vertolking weer eens - evenals de vorige week - niet meeviel. Men wou [???] flegme geven, en door een blijkbaar totaal gemis aan besef van wat flegme is, bracht men het tot kleurlooze lusteloosheid. Wij maken gaarne uitzondering voor René Van de Putte die in III een top-top Engelsch aristocraat leverde, voor de lawyer [???] van Free Waeles, en voor Aug. Maes die bij poozen zeer gunstig voorkwam. Individueel gaf W. Benoy als Gilman het beste werk, dat maar één gebrek had: van niet in het kader te sluiten. De dames stonden heel wat sterker en al konden wij ze ons anders voorgesteld hebben, dan gaven de dames I. Wassermann, E. Van Camp en J. Cammans nog het meest voldoening.

Onder deze omstandigheden valt er van de regie van Dr J. O. De Gruyter ook al niet veel goeds te zeggen. Hij had er niet in gelukt stemming te brengen. Een gunstige uitzondering willen wij nochtans maken voor de mise-en-scène die zeer verzorgd was, en voor wat de clubzaal aangaat gewoon schitterend was.

J.