Als de rook om je hoofd is verdwenen
GERECENSEERDTHEATER
Wooster Group
Donderdag 23 juniKaaitheater Brussel
(tijd) - Elizabeth LeCompte, de regisseur van het theaterensemble 'The Wooster Group' heeft iets met films, of liever, met het live imiteren van films. In 'Simulacra' laat ze haar acteurs verschillende films over bekende kunstenaars naspelen. Het effect is hoogst vermakelijk, al vervliegt finaal de boodschap van de kunstenaars tot een rookpluim. En zelfs die is vals.
LeCompte koos niet de minste kunstenaars uit. In het eerste deel buigt ze zich over het werk van de Poolse theatervernieuwer Jerzy Grotowski, die zijn leven lang zocht naar middelen om het rituele, mystieke karakter van het theater terug tot leven te wekken. Aanvankelijk is er geen levende figuur te zien op het podium, maar volg je de acteurs op een groot plasmascherm. Ze kijken naar een zwartwitfilm over Grotowski die nogal zwaar op de hand is, en maken zich gaandeweg diens vormentaal eigen. Door de beelden van de acteurs plots ook in zwart-wit te geven is het onderscheid tussen het 'echte' ensemble en de imitators steeds onscherper. Maar door wat volgt, blijkt al snel dat ze daarom niet 'in de huid kruipen' van Grotowski's acteurs.
De imitators komen nu live een toneeltje opvoeren over hun bezoek aan Grotowski's theater. Aandachtig volgen ze het commentaar van een gids. Even later kijken ze terug naar de film, nu met commentaar van een vroegere Grotowski-acteur. Steeds herken je het scenario dat elke cultuurtoerist tot wanhoop drijft: noch de uitleg van de gids, noch de betrokkenheid van de acteur brengen je een stap dichter bij een verklaring waarom het curieuze geschreeuw en gegorgel van de grootmeester ooit zo 'vernieuwend' was. Een hilarische reconstructie van Grotowski's 'Akropolis', die eindigt op de zwaarbeladen woorden 'Only smoke remains_' helpt je evenmin verder. Het blijft toerisme.
Volgt een kort tweede deel, dat alweer aan de hand van filmbeelden, inzoomt op één aspect van het werk van kunstenaar Max Ernst. Om zijn angst voor het witte blad te verdrijven experimenteerde hij met 'frottages'. Bij die techniek wrijft men met een potlood op een blad papier over een ruw oppervlak zodat de textuur van het materiaal overgebracht wordt op het papier. Ernst ontdekte dat die omzetting zijn waarneming beslissend wijzigde: hij zag bv. geen plankenvloer meer maar een grillig lijnenspel waarin vele contradictorische beelden oplichtten en verdwenen. Het is een sleutelscène in 'Simulacra'. Ernst komt uit bij beelden die haast willekeurig veel betekenis kunnen genereren. Net zo klakkeloos kopieert LeCompte gecanoniseerde, door film vereeuwigde (of is het verstarde?) theaterbeelden en filmbeelden. Gebaren die bijvoorbeeld in de film over Grotowski een en al diepzinnigheid en zwaarte lijken, worden, alleen maar door ze uit hun gefilmde context te rukken en terug op podium te zetten, licht en dartel.
Het derde deel focust op choreograaf William Forsythe. Zijn imitatie door Scott Shepherd, live en op scherm, is verbijsterend. Hij wekt hem met al zijn tics en gedachtensprongen tot leven. In deze grappige, soms ook venijnige kopie klinkt echter een artistieke verwantschap door. Ook Forsythe zoekt in zijn recente werk naar het onverwachte moment. LeCompte entert de choreograaf dan ook resoluut als ze hem op het einde van het stuk laat experimenteren met het kopiëren van filmbeelden. Het slotbeeld maakt de cirkel rond: met een knipoog naar Grotowski's 'Akropolis' verdwijnen de acteurs onder het podium. Je kan dat zowel live als op een plasmascherm volgen. Met één verschil: enkel op het plasmascherm verschijnt een rookpluim. Enkel daar geldt 'Only smoke remains'. Wat echt telt is niet dat soort 'gestuurde' beelden, maar de rook die de theatermaker in het hoofd van de kijker liet opstijgen door het spel an sich.
Pieter T'JONCK
Nog tot 30 juni in Kaaitheater, Brussel, steeds om 20.30u. Inlichtingen: 02/201.59.59 of www.kaaitheater.be.
