Theater over onmacht in Westen en Oosten
ANALYSE | Eerste dagen KunstenFESTIVALdesArts gaan over crisis in culturen
(tijd) - Het tiende KunstenFESTIVALdesArts wil, meer nog dan de vorige edities, omgaan met het begrip 'tijd' in dans en theater. Tijdens de eerste festivaldagen bleek het idee 'tijd' vooral op de 'tijdgeest' te slaan. Het festival deed daarmee zijn reputatie alle eer aan als een plek die de actuele confrontatie tussen wereldbeelden, schoonheidsopvattingen en culturen niet schuwt.
Aan de ene zijde van die confrontatie bevindt zich het Oude Continent, in volle identiteitscrisis. De jongste jaren schrijft en regisseert de Duitse theatermaker René Pollesh in hoog tempo stukken die een beeld ophangen van de post-ideologische consumptiemaatschappij. 'Hallo Hotel', gemaakt in het Weense Burgtheater, is daar een mooi staaltje van. Uit zijn bijtend sarcasme blijkt dat Pollesch niet gelukkig is met deze wereld. Daarmee staat hij niet alleen, veel theatermakers luchten in hun werk maatschappelijk onbehagen. Bijzonder is wel zijn positie: Pollesch kijkt niet van buitenaf. Hij produceert geen kritisch oordeel, laat staan dat hij een remedie zou hebben. Zijn teksten produceren geen psychologie, karakters of personages die door acteurs kunnen worden belichaamd. Het zijn montages van flarden tekst die in willekeurige orde filosofische denkbeelden, radicaal linkse ideologie en/of rechtse praat, reclameslogans en bekende filmverhalen, in dit geval een mix van onder andere 'Night Porter' van Cavani en een trits Hitchcocks, de revue laten passeren. Ze zijn daarmee een treffende replica van de beelden en gedachten waarmee de media ons onophoudelijk bestoken.
Vier acteurs
Die mateloze tekstenbrij doortrekt in 'Hallo Hotel' de vier vrouwelijke acteurs. Op een willekeurige manier identificeren ze zich met personages en gedachten die uit het niets aangewaaid lijken te komen. Regelmatig vallen de actrices trouwens uit hun rol, niet zelden om ongezouten hun commentaar op het theater en zijn publiek te ventileren. Even vaak veranderen ze zomaar, als een gril, van rol of positie tegenover elkaar. De dievegge meet zich de rol van weldoenster aan, de rijke wordt een bedelares, de bediende stelt de wet. Alles in dit stuk wordt willekeur, toeval, pure drift. Van het klassieke Europese idee van een zelfbewust, gewetensvol subject dat autonoom kiest, blijft hier niets over. En Pollesch doet absoluut niets om het reuzengrote onbehagen dat daarover blijft hangen op te lossen. Op dit festival brengt Rodrigo Garcia deze week met 'La historia de Ronald - el payaso de McDonals' overigens een zo mogelijk nog baldadiger portret van de consumptiesamenleving.
Asielzoekers
Van de andere kant van de wereld, waar mythe en godsdienst eerder dan consumptie en media de verbeelding regelen, komt het werk van de Iraanse regisseur Amir Reza Koohestani. Op het vorige festival imponeerde hij met het intimistische 'Dance on glasses'. Dat stuk over de verhouding tussen een jongen en een meisje in het hedendaagse Teheran toonde hoe verscheurend de impact van conflicten in de grote wereld op de psyche van individuen is. 'Amid the clouds' is daarop een vervolg. Het stuk komt echter veel dichterbij: de protagonisten zijn asielzoekers. Een jonge Iraanse vrouw vlucht naar het westen omdat zij ongehuwd en zwanger is. Op haar reis ontmoet ze een andere Iranees. Hij is de zoon van een ongehuwde moeder die zelfmoord pleegde. Zijn clandestiene vertrek lijkt vooral ingegeven door een bittere teleurstelling over het lot van zijn moeder. In het stuk is de jonge vrouw maar ook de moeder van de man prominent aanwezig. Beide rollen worden gespeeld door dezelfde actrice, Shiva Fallahi. De man voelt zich door zijn eigen afkomst verbonden met de jonge vrouw, en neemt de zorg voor haar op zich. Beiden stranden echter aan de kanaaltunnel in Calais, waar de vrouw bevalt van een doodgeboren kind.
Koohestani onthoudt de toeschouwer elk beeld over de concrete omstandigheden van de vlucht. Je ziet slechts de twee acteurs. Hun handeling beperkt zich tot verstilde poses, waarin het woord en de gedachte maximaal aandacht krijgen. Geen verhaal, godsdienst of overlevering kan verklaren wat hun overkomt. En toch is het de enige strohalm waaraan ze zich met hun gemurmel kunnen vastklampen als ze vermorzeld worden door het rad der geschiedenis.
Meer 'tijdgeest' dan 'tijd' dus in deze voorstellingen. De festivalartiesten van deze editie willen het begrip elk op hun manier capteren. De volgende dagen en weken zien we onder meer hoe theatermaker Guy Cassiers de woorden van Proust plaatst in een verloren, soms hervonden verleden; hoe Charlotte Vanden Eynde de tijd al dansend laat verdwijnen; hoe Jérôme Bel tijd maakt voor gesprekken, elke avond in de Beursschouwburg.
Pieter T'JONCK
'Amid the Clouds' is nog te zien vanavond om 20.30u. en morgen om 23u. in de Brigittines. Informatie: www.kfda.be .
