Brussel -- Toneelspelersgezelschap Stan viert zijn tienjarig bestaan met een vier weken durend programma. De marathon begon in het Kaaitheater met twee nieuwe voorstellingen, van Stan zelf en van Josse De Pauw. Tweemaal een voltreffer.
La Carta is een bewerking van El castillo de la carta cifrada uit 1979 van de Spaanse auteur Javier Tomeo. Een markies die zich twintig jaar in zijn kasteel heeft teruggetrokken, neemt zich plots voor om zijn isolement te doorbreken door een brief te sturen naar de graaf aan de overkant van het dal.
Maar gek genoeg heeft hij er alles aan gedaan om die brief onleesbaar te maken. Spaties en leestekens werden weggelaten, hij zaaide moedwillig verwarring tussen de letters n en m door elk een beentje te veel te geven. Alsof dat nog niet genoeg is, legt hij er zelf bij voortduring de nadruk op dat de inhoud van de brief dicht bij de volstrekte onzin zit.
Zijn knecht Bautista (Damiaan De Schrijver) moet de brief bezorgen. De actie van het stuk beperkt zich tot de instructies die de markies zijn knecht daartoe meegeeft. Instructies die de knecht stilzwijgend en onbeweeglijk, op wat trekken van de wenkbrauwen na, aanhoort. Op de tirade van de markies valt ook helemaal niets te antwoorden. De vragen die hij stelt zijn ofwel zuiver retorisch van aard, ofwel zijn ze niet te beantwoorden.
Terwijl de markies zich zo vergaloppeert in allerlei bespiegelingen, die veel verraden over zijn archaïsche en ronduit pessimistische kijk op de samenleving, ga je ook begrijpen dat er toch iets meer aan de hand moet zijn.
De markies schijnt immers ontzettend veel te weten over de graaf en zijn gezin. Zijn isolement moet niet zo absoluut geweest zijn, zijn brief lijkt een middel om een oud geschil met de graaf te regelen. Waarbij in laatste instantie de vraag rijst of die graaf eigenlijk nog wel in leven is en of de markies die wij zien niet gewoon knettergek is geworden.
Los van die anekdotische elementen krijg je ook het gevoel dat de markies staat voor een samenleving die heel moeilijk los kan komen van archaïsche denkbeelden en oude trauma's. Dat het stuk vlak na Franco's dood werd geschreven, geeft daarbij te denken. Wat Frank Vercruyssen hier doet, is bepaald sterk. Twee uur aan een stuk ratelt hij door, op de hem kenschetsende manier, met veel staccato in zijn stem, molenwiekende armen en een dreigende blik in zijn ogen, zodat zelfs zijn lach erg onbetrouwbaar lijkt. Als je de constanten in zijn litanie enkele keren na elkaar aangehoord hebt, raak je zodanig vertrouwd met de denkwereld van de markies dat het personage een verhevigde werkelijkheidswaarde krijgt, een tastbaar beeld wordt van een verdwijnende wereld.
Lang ben je in de waan dat de tekst van rond de Spaanse burgeroorlog moet dateren, om met een schok in de laatste zinnen Parador-hotels en sociale bouwblokken te horen vernoemen. Literatuur slaat hier een brug van 50 jaar.
Dat is precies wat Herodes van W.H. Auden ook doet. De tekst uit het interbellum klinkt nog steeds brandend actueel, met zijn vlijmscherpe analyse van een bepaalde vorm van (religieus) obscurantisme, die erin bestaat dat de mens niet zoekt naar een idool dat groter en wijzer is dan hijzelf, maar juist naar een dat even middelmatig en onbenullig is.
Herodes wordt hier opgevoerd als de onderkoning die in zijn deel van het Romeinse Rijk rede en gerechtigheid wil laten heersen, en daarom wel -- zeer tegen zijn zin -- verplicht is zo'n afgoderij, als ze de kop opsteekt, te onderdrukken. Ook als datbetekent dat alle pasgeborenen moeten worden geslacht.
Josse de Pauw tooit zich met barbaarse metalen sieraden en een kroo, (werk van Koenraad, Tinel) vooraleer achter de lessenaar plaats te vatten als Herodes en zijn leesbrilletje op te zetten.
Het is een paradoxaal beeld van een heerser die het redelijke en rechtmatige nastreeft, en zijn rol vervult uit plichtsbesef en niet uit machtshonger, maar tegelijk in een barbaarse logica gevangen zit.
De Pauw leest de tekst ook mooi, met een wat vermoeide stem. Als de man die vanuit een redelijk denken zeer tegen zijn zin tot een onmogelijke daad gedreven wordt.
Stan is de hele week in Kaaitheater, daarna in Leuven, Gent en Antwerpen. Voor een gedetailleerd programma: info@stan.be.
