Tussen bewegen en niet-bewegen
Rosas en Stan werken samen aan theaterregie van "Quartett"
Van onze medewerker BRUSSEL -- Anne Teresa De Keersmaeker dankt haar reputatie aan haar werk als choreografe, maar veel van haar werk vertoont uitgesproken theatrale trekken. Met het theatergezelschap Stan, waar haar zus Jolente deel van uitmaakt, regisseert ze nu een tekst van Heiner Müller.
EEN van haar belangrijkste vroege werken was een zuivere theaterregie van Heiner Müllers Verkommenes Ufer/ Medeamaterial/ Landschaft mit Argonauten, geschreven in 1982. Merkwaardig was dat de hoofdrollen daarin gespeeld werden door een acteur, Johan Leysen, en een danseres, Kitty Kortes Lynch. Die injectie van dans in de enscenering van een gelaagde tekst, was een verrassend antwoord op de "lijfelijkheid" ervan.
Nu staat er opnieuw een theaterregie op stapel bij Rosas, alweer een tekst van Müller. Quartett uit 1980 is een erg vrije interpretatie van de achttiende-eeuwse brievenroman Les liaisons dangereuses. Het verhaal van de spelletjes die de niets ontziende libertijnen Markiezin de Mertueuil en Valmont spelen met Madame de Tourvel en de piepjonge, maagd Cécile Volanges vind je erin terug, maar dan in de vorm van een dialoog tussen Mertueuil en Valmont waarin zij de andere twee naspelen.
De intrige is hier bijzaak. Quartett is een tekst rond liefde en lust die talloze beelden en interpretaties oproept door zijn krachtige, poëtische taal, waarin de grote aandacht voor ritme en klank en de veelheid aan onverwachte metaforen en associaties opvallen.
Voor deze voorstelling werkt De Keersmaeker samen met Stan, meer bepaald met haar zus Jolente die meeregisseert, en Frank Vercruyssen als acteur. Vercruyssens tegenspeelster is danseres Cynthia Loemij, die een prominente plaats had in veel recente Rosas-choreografieën.
Het stuk kwam bovendien op een merkwaardige manier tot stand: vooraf werd bij Rosas en Stan apart gewerkt. Pas in een tweede stadium kwamen die twee benaderingen samen om tot een stuk te versmelten.
Anne Teresa De Keersmaeker: "Deze enscenering is voor mij ook deel van een langlopend onderzoek naar de verhouding tussen tekst en beweging. Dat begon met Just Before. Het past ook in een ,,continuing story" van duetten. Ook in Verkommenes Ufer had je de gelijktijdige confrontatie man-vrouw, acteur-danseres. Andere sleutelmomenten zijn het duet in Mikrokosmos, en zelfs de hele operaregie van Blauwbaard.''
-- Wat is de rol van dans in deze enscenering?
Anne Teresa: "Müllers teksten zijn niet bedoeld om uitputtend verklaard te worden. Hij baalde van dat oeverloos interpreteren. Voor hem zijn ritme en klank veel belangrijker. Die kunnen, naast persoonlijke associaties, richtinggevend zijn in de vertolking en de dans."
"Daarom hoeft er echter geen eenduidige band te zijn tussen tekst en dans, ze zijn zelfs los van elkaar ontwikkeld. Het is ons al vaak gebleken dat muziek en dans, of zoals hier tekst en dans, elkaar des te sterker bevruchten naarmate de afstand tussen beide groter is."
Cynthia Loemij: "Je moet uitkijken dat beweging en tekst niet zo dicht op elkaar aansluiten dat het ene louter illustratie van het ander wordt."
-- Hoe komen de afzonderlijk ontwikkelde delen van het stuk bij elkaar?
Jolente: "We worden geconfronteerd met twee werelden, twee werkwijzen, die van de danser en die van de acteur. Als acteurs leggen wij veel minder vast. Wij zitten heel lang rond de tafel en bouwen zo een reservoir van invalshoeken op de tekst op. De voorstelling is het moment waarop je dat reservoir laat leeglopen en zo alert mogelijk reageert op wat gebeurt. Te veel vastleggen kan een stuk juist kapotmaken."
"Frank werkt al tien jaar met teksten, terwijl het voor Cynthia de eerste keer is. Dus creëren we voor haar ruimte om dingen uit te proberen. We leggen haar geen bepaalde toon of stijl op. Frank moet zich aanpassen aan de uitkomst van dat proces."
Cynthia: "Voor mij is het anders. Hoe minder regels, hoe meer ik mij ingesloten voel. Hoe meer regels, hoe meer vrijheid. Bij dans laat meer repetitietijd de kwaliteit steeds stijgen."
-- Dringen de volzinnen en de rijke taal niet vanzelf een manier van spreken op bij dit stuk?
Cynthia: "Maar het zijn niet alleen Valmont en Mertueuil die op scène staan, het zijn ook Frank en ik..."
Frank: "Müllers taal is heel organisch. Je kan een adem voor de hele zin zoeken, maar je kan hem ook in stukken hakken. Veel van die fragmenten van zinnen hebben immers op zich een betekenis, en leggen een associatieve band met andere zinnen in de tekst."
-- Frank, dans jij ook?
"Het zou te eng zijn om nee te zeggen, maar te grootsprakerig om ja te zeggen. Dans, zoals ik die ken, werkt met ruimte en verhoudingen. Als ik dus op een bepaalde plaats op de scène sta, neem ik hoe dan ook deel aan de dans."
"Dat is ook het plezierige: ik ben de tegenpool van Cynthia in een stuk waarin bewegen en niet bewegen heel belangrijk is." Pieter T'JONCK
"Quartett" van Rosas en Stan gaat in première op 4 maart in het Lunatheater in Brussel (tot 8 maart, 02-201.59.59). Daarna nog in Leuven, Antwerpen, Tongeren en Gent.
