ANTWERPEN -- Met Het is nieuwe maan en het wordt aanzienlijk frisser bracht het theatergezelschap Stan in 1991 een verbazend werkstuk. Een verzameling teksten, gemixt met nieuwsfragmenten en muzieksamples over de Golfoorlog, vormden zowel een politiek statement als een weerspiegeling van de woendende en cynische houding van acteur Frank Vercruyssen tegenover de gang van zaken in de wereld. One 2 life, vijf jaar later, is zowel inhoudelijk als vormelijk een vervolg. Een gesprek met Frank Vercruyssen en Jolente De Keersmaeker, bijzonder strijdlustig, aan de vooravond van de Belgische première.
Het verschil tussen Nieuwe maan en One 2 life? Dat de wereld er nu heel anders uitziet dan vijf jaar geleden natuurlijk. En verder: de ploeg (naast Vercruyssen en De Keersmaeker ook Willy Thomas van Dito'Dito) is uitgebreid met Malumba, een zwarte Amerikaanse acteur die nu in Amsterdam woont, en met Thomas Walgrave en Eefje Saris, die uitgebreide research deden. Het stuk ging trouwens in première in Oakland, San Francisco, in het Egypt-theater waarvan Malumba vroeger deel uitmaakte. Die Amerikaanse connectie is zeker niet toevallig. Centraal staan de revolutionaire teksten en brieven, geschreven in de gevangenis, van George Jackson. Jackson, een zwarte, kreeg op zijn achttiende wegens een overval op een benzinestation (buit: 70 dollar) een onbepaalde straf: van een jaar tot levenslang. Uiteindelijk werd hij in de gevangenis neergeschoten.
De aanwezigheid van het gezelschap in Oakland was essentieel om de geladen atmosfeer in zwarte getto's aan den lijve te ondervinden. De tekst en muzieksamples die deze keer gebruikt worden, laten een repressieve politieke realiteit van de Verenigde Staten anno 1996 horen.
Wat is voor Europeanen de brandende actualiteit van de lotgevallen van een zwarte Amerikaan in de VS?
Frank Vercruyssen: "Al zijn er grote verschillen tussen Europa en de VS, in dit verhaal zie je de contouren van een zelfde nefaste evolutie. De economische en politieke verbinding tussen die twee continenten is zo sterk, dat ze ondanks ogenschijnlijk grote verschillen zeer dicht bij elkaar staan. Zowel hier als daar hebben we de laatste twintig jaar een onwaarschijnlijke teloorgang beleefd van alles wat menselijk is. Maar de scherpe kantjes zijn in de VS meer zichtbaar. Sinds het begin van de jaren '70 zitten daar vijf maal meer mensen in de gevangens, en als de trend doorzet, is tegen 2050 de helft van de bevolking in de kerker. Maar veel van die mensen zijn gewoon uit wanhoop de misdaad in gedreven."
In tegenstelling tot het bijzonder ongenuanceerd denken in termen van goed of slecht over de oorzaken van een misdaad, neemt men bij ons toch de situatie van de misdadiger in overweging?
Frank Vercruyssen: "Klopt, maar dat is vooral een redenering op het niveau van de consument. Als je echter de houding van machtscentra gaat bekijken -- en dat zijn zeker die deze niet alleen regeringen, maar ook of vooral multinationals -- dan kan je alleen maar vaststellen dat er een nieuw model ontstaan is, zowel bij ons als in de VS. Links en rechts komen steeds dichter naar elkaar toe in een gedeelde strijd tegen "arm", tegen de sukkels die niet slim of sterk genoeg zijn om het te halen."
Jolente De Keersmaeker: "In Amerika neemt dat ontstellende vormen aan. Justitie bestaat er nog alleen voor wie zich de gigantische gerechtskosten voor advocaten kan veroorloven. Bij anderen, zoals de activist Mumia Abu-Jamal, worden de grofste procedurefouten gemaakt, zonder dat er een haan naar kraait. Gewoon omdat hij zich geen verdediging kan veroorloven. Een politiek Van huursubsidies wordt op dit ogenblik ingezet om mensen die aan de met crack overspoelde getto's ontsnapt waren, terug het getto in te drijven."
"De redenering lijkt wel: sluit alle sukkels en dommeriken bij elkaar op. Wie amok loopt, vliegt de gevangenis in. Goed voor de economie: het privé beheerde gevangeniswezen is de snelst groeiende economie van de VS en ook de wapenverkoop is ermee gebaat. Maar bedenk wel: specialisten van hier gaan ginder dat "systeem" bestuderen."
"Niemand ziet nog welk grof onrecht mensen hier gedaan wordt. Niemand ziet nog het perfide mechanisme waarmee allerlei marginale groepen gedreven worden naar een vorm van racisme. En tussen de toplaag en de outcasts heb je de fictie van een blanke middenklasse als buffer. Maar verschilt dit alles zoveel van de politiek van een Thatcher of Chirac?"
Actie
Vercruyssen en De Keersmaeker gaan hier bijzonder diep op in, citeren Chomsky en Zinn en geven talloze voorbeelden. De vraag duikt dan ook op: is One 2 life vormingstheater, of toch niet?
Frank Vercruyssen: "Wij doen onze job op scène, de knuppel in het hoenderhok zijn. De mensen moeten zelf beslissen wat ze doen, niet wij. Bij uitzondering hebben we echter een lijvig programmaboek gemaakt, met de research van Thomas en Eefje, zodat toeschouwers persoonlijk actie kunnen ondernemen als ze dat nodig vinden."
Jolente De Keersmaeker: "We vertellen een verhaal. Het verhaal is niet hét verhaal van dé zwarte Amerikaan, maar een verhaal."
Frank Vercruyssen: "Desondanks is de politieke analyse die dit stuk schraagt, nu veel concreter dan bij Nieuwe maan. Er zit een politieke toekomst in, het is minder nihilistisch."
"One 2 life" (in het Engels), van 20 tot 23 november om 20.30 uur in de studio van het Kaaitheater, O.L.Vrouw van Vaakstraat 81 te 1000 Brussel. Reservatie 02-01.59.59. Daarna op tournee.
