BRUSSEL -- De myte van Prometheus, die het vuur van de goden stal, kan zich in een hernieuwde belangstelling verheugen. Atelier St. Anne prezenteert Hombre Alado van José Besprosvany, Kaaiteater en de Muntschouwburg stellen La libération de Promethée van Heiner Goebbels, op een tekst van Heiner Müller voor. In beide voorstellingen neemt muziek, naast dansen en akteren, een prominente plaats in. Helaas is het resultaat in geen van beide gevallen opbeurend.
Besprosvany is een koreograaf die al langere tijd zoekt naar een manier om de klassieke traditie van dans en teatermaken, in de ruimste zin van het woord, naar het heden te vertalen. Hombre Alado vormt zeker een deel van deze zoektocht: het drama van Aischylos wordt niet alleen aangegrepen wegens zijn tematiek, maar ook vormelijk gerecycleerd.
Prometheus staat in deze voorstelling voor de man die voor zijn daden van zijn vrijheid beroofd werd, maar vooral, veroordeeld is om als buitenstaander door het leven te gaan. Dat hij zo op zichzelf teruggeworpen is, is de eigenlijke -- en vreselijke -- straf.
Naar de vorm heeft Besprosvany samen met komponist Peter Swinnen een soort opera gemaakt, volgens een redenering die niet zo ver af staat van het renaissance-gedachtengoed over antiek drama. Het gaat Besprosvany echter niet om een vermeende rekonstruktie van de alleroudste teatervorm. Eerder wil hij de intensiteit, diepgang en betekenis ervan in zang, dans en muziek laten heropleven. Daarom wil hij komaf maken met de nette scheidslijnen tussen dansen, akteren en zingen. Zijn performers doen alle drie tegelijk. Daarom ook de keuze voor meer hedendaagse expressievormen: een dans die min of meer aanleunt bij het expressionisme van een Graham, met grote nadruk op de beweging vanuit het middenrif en de heupen, een muzikale partituur die "modernistisch" aandoet.
Een en ander oogt echter vrij eigenaardig. Niet alleen lukt het zingen en dansen tegelijk niet zo best, de taal en de vorm van het sluk lijken ook te baden in een krampachtige gezwollenheid. De oorzaak daarvan is misschien wel heel banaal, dat wij dit soort totale aanspraken van teater niet zo best meer verdragen in deze post-moderne tijd. Als er geen gedeelde, algemeen geldende konventie tussen publiek en teatermaker is over "het belangrijke" en de wijze om dat voor te stellen, is een stuk dat alsnog probeert zo'n konventie uit brokstukken van de moderne traditie te puren, bij voorbaat tot mislukken gedoemd, hoe loffelijk de poging ook mag zijn.
Collage
Alvast deze misstap kan Heiner Goebbels moeilijk aangewreven worden. Zijn partituur, met hemzelf aan tapes en keyboards en David Moss aan drums en perkussie, heeft iets weg van een enorme uitdragerij van oude partituren. Fanfaremuziek, filmmuziek, populaire muziek (met een opmerkelijke versie van Chics At last I am free op het einde) en allerlei fragmenten van ernstige moderne muziek zijn op een hoop gegooid in een overdonderende klank-collage van een klein uur.
Versplintering, chaos en verbijstering zijn de woorden die in hoofdletters door deze partituur schemeren. Waar Besprosvany een gedeelde ervaring tussen publiek en kunstenaars schijnt te beogen, laat Goebbels de luisteraar in verwarring achter.
Dat sluit in zekere zin mooi aan op de korte tekst van Heiner Müller die akteur André Wilms tussendoor brengt. Müller leest voor eigen rekening de achterkant, de onuitgesproken en schandelijke gedachten van de myte. Zo maakt hij van Prometheus een ontmande lafaard, die zijn bevrijding zelf bejubelt als een grootse daad, een geschenk aan de jubelende bevolking. Mede door de konfrontatie met de muziek vraagt het niet zoveel verbeelding om in dit bevrijdingsverhaal onder anderen een sombere parabel te zien van de moderne ontvoogding van de mens: impotente navelstaarderij en onbegrijpelijk geraas en gedaas blijken het gevolg. "At last I am free, I can hardly see in front of me" (Chic in de finale).
Overtuigend is Goebbels' enscenering echter ook niet helemaal. De verbluffing van de klankchaos is een kunstje dat al meer vertoond is; als het effekt eenmaal uitgewerkt is, blijft er niet zoveel meer over. De ogenschijnlijk bevrijdende en stoutmoedige konfrontatie met de dode massa van de moderne (muziek)geschiedenis lijkt op de duur zelf wel een deel van die dode massa.
"Hombre Alado" van Besprosvany nog op 5 mei in de Vooruit in Gent, op 28 september in de Warande in Turnhout en op 9 november in de stadsschouwburg in Kortrijk.
