BRUSSEL -- Iedereen heeft al eens gehoord van de verhalen van 1001 nacht, al betekent dat allerminst dat de Syrische verhaalstof zelf bekend zou zijn. Hoogstens kent men het raamverhaal: een sultan, bedrogen door zijn echtgenote, besluit nooit meer langer dan een nacht met een vrouw het bed te delen. Elke nacht slaapt hij met een andere jonge maagd, die hij de volgende ochtend laat terechtstellen. Sjahrazaad (Sheherazade) slaagt er echter in het oordeel 1001 nachten uit te stellen: elke nacht tot aan het ochtendgloren vertelt zij een verhaal, waarvan het vervolg pas de volgende nacht komt. De Nederlandse teatermaker Rieks Swarte maakte rond dit gegeven met zes andere akteurs een erg eenvoudige, maar betoverende voorstelling.
Rieks Swarte gebruikt de nieuwe vertaling van Richard van Leeuwen, die de oertekst zo nauwgezet mogelijk volgde. Uit de oorspronkelijke 271 "nachten" koos hij er zes. Samen met het raamverhaal vormen zij de tekst van de voorstelling.
Swarte heeft maar al te goed begrepen dat je deze verhalen geen recht doet door ze met veel truuks "realistisch" tot leven te wekken. Ze behoren tot een orale traditie. Het is de overtuigingskracht van de verteller die de verhalen moet inkleuren, om zo de onbewuste fantasiën en wensen van de toehoorder tot leven te wekken. Daarbij doet het er weinig toe of een sultan er nu echt als een sultan uitziet, of alleen door een andere hoofddoek wordt voorgesteld.
De gebarentaal van de akteurs is sterk gestileerd: de wereld waarin de verhalen spelen kent geen psychologie, alle personages zijn types met een vast repertoire van gebaren en attributen, net als in onze sprookjes. Daardoor kunnen de akteurs ook in geen tijd van het ene naar het andere personage "springen". Het fijne van Swartes benadering is dat hij die gebaren en attributen zeer herkenbaar houdt: ze liggen dicht bij onze voorstellingen van heksen en nobele lieden, maar zijn overgoten met een licht exotisch sausje, door de gewaden en de kleurige doeken en stoffen.
Het uitgangspunt bij elk nieuw verhaal is de kring van vertellers en toehoorders, waaronder de sultan en Sjahrazaad. Eens Sjahrazaad een verhaal aangezet heeft, kruipen alle akteurs geleidelijk in de huid van de verschillende personages om het verhaal kracht bij te zetten. Het achterdoek van de scène stelt een donkerblauwe nachtelijke woestijnlucht, vol vallende sterren voor. De dageraad wordt voorgesteld door een gouden doek dat opgetrokken wordt voor het achterdoek. De kring van luisteraars wordt voorgesteld door een kring van lampjes uit geplooid blik.
Vondst
Het einde van het stuk is een vondst. Als Sjahrazaad haar laatste verhaal aanzet, houden de anderen zich stil. Ondertussen klinken op de achtergrond de klanken van een moderne stad op: autogeraas, toeters en stemmen verbreken plots de betovering van de verhalen. De sultan herinnert zich plots dat de verhalen niets zijn dan een verbeelding van gewone verlangens uit de echte wereld. Prompt laat hij Sjahrazaad niet meer uitspreken, maar begint haar voorzichtig te verleiden, en dan te zoenen. En zo eindigt de verkenning in de fantasie van de liefde met de liefdesdaad zelf. Maar op dat moment gaat natuurlijk het licht uit: de echte liefde kan je niet tonen, enkel in verhalen oproepen.
Nog te zien op vele plekken zoals Dommelhof Neerpelt op 29 januari, Monty Antwerpen van 9 tot 11 februari, De Werf in Aalst op 20 februari, Schouwburg Kortrijk op 21 februari, Stuc Leuven op 22 en 23 februari, De Werft in Geel op 24 februari, De Velinx in Tongeren op 25 februari, Bronks Brussel op 26 februari, Kopergietery Gent op l en 2 maart.
