LEUVEN -- Toneelspelersgezelschap Stan herneemt "JDX-A public enemy". De titel laat een optreden als van een zwarte getto-rap-groep vermoeden, maar het gaat om een interpretatie van Henrik Ibsens stuk "Een vijand van het volk" uit 1882. Toch is er een direkte link met rap: het moordend speeltempo en de bijtend-statirische toon van de vooorstelling laten een sociaal-politieke woede doorschemeren die er erg aan verwant is.
Ondanks, of eerder dan zij, die ruwe behandeling, blijft de voorstelling erg dicht bij Ibsens stuk. Hij omschreef het zelf nogal ironisch als "ongevaarlijk, zo eentje dat gemakkelijk gelezen kan worden door politici en rijke zakenlieden en hun vrouwen".
De intrige is wel allerminst van dat allooi! Dokter Thomas Stockman, broer van Peter Stockman, burgemeester van een kleine stad, ontdekt dat het water van de nieuwe badinrichting sterk vervuild is. Terwijl de zogezegd geneeskrachtige werking ervan de stad toch volgens eenieder, de burgemeester-hoofdinvesteerder op kop, prestige en voorspoed zou moeten schenken. Als dokter Stockman het schandaal aan het licht brengt, is iedereen er als de kippen bij om herstelling te eisen, en iedereen heeft daar zo zijn privéredentjes voor.
De enige die geen verandering wil -- hij ziet zijn financieel en politiek rendement dan ook als sneeuw voor de zon verdwijnen -- is de burgemeester. Met grove intimidatie, zoals dreigende belastingverhogingen en drogredeneringen over het openbaar belang, krijgt hij al snel iedereen op zijn hand. Men "begrijpt" dat dokter Stockman een patologische betweter en onruststoker is, en dat het "algemeen belang" niet gediend is met negatieve publiciteit over de badinrichting. Als dokter Stockman dan op een meeting de gemakzucht en lafheid waarmee pers, publiek en overheid zich achter orde, gezag en de "publieke opinie" verschuilen, aan de kaak stelt, is het hek van de dam. De voormalige redder van het volk wordt publieke vijand nummer één.
Volksteater
De intrige gaat lijnrecht op dat eindpunt af. Alle nevenintriges ontwikkelen telkens een aspekt van de wijze waarop intellektuele (de pers), politieke (de overheid) of emotionele (het gezin) korruptie ontstaan. Nochtans is een benadering van het stuk denkbaar die vooral aandacht besteedt aan de psychologische konflikten die ontstaan rond deze morele dilemma's. Dat het konflikt tussen twee broers speelt, dat het gezin van dokter Stockman zeer tegen Katrina's zin tot de bedelstaf veroordeeld wordt, of zelfs gewoon de setting van het stuk -- in huiskamers met lampekappen en draperieën, kinderen en personeel -- zou huiskamerdrama kunnen opleveren. De inleving en het begrip van de kijker voor de psychologie van de protagonisten worden dan geprikkeld.
Dat soort begrip is bij Stan ver te zoeken. De burgemeester is een schurk met "schone manieren", en dat heb je snel door. Stan geeft het stuk een regelrechte Agitprop-behandeling: geen decor, nauwelijks kostumering, de rollen worden verdeeld naargelang er akteurs beschikbaar zijn, met veel dubbelrollen, behalve voor Frank Vercruyssen als de dokter. En vooral, de maatschappelijke moraliteit, de inzet, wordt in zeer hevige kleuren geborsteld.
Dat iemand af en toe uit zijn rol valt, dat er zeer luidruchtig gesouffleerd wordt, is hier van geen belang. We moeten ons niet inleven, maar zien waar het om gaat. Daarom schreeuwt Annette Kouwenhoven, opzij gezeten, luidkeels de regie-aanwijzingen: dat schrapt meteen alle afleiding door rekwisieten en decorwisselingen. De verve waarmee Damiaan De Schrijver zich uitput in een onwaarschijnlijk grappige, en behoorlijk platvloerse interpretatie van het zelfingenomen, gierig, afgunstig en korrupt driftkikkertje dat de burgemeester is, is in al zijn rauwheid zuiver funktioneel. Dit is volksteater, in de beste zin van het woord.
Antwerpen 94
Als je weet dat het stuk opgezet werd in het kader van Antwerpen 93 -- het DE VERE-samenwerkingsprojekt tussen Discordia, Dito'Dito' en Stan -- krijgt de teneur van het stuk een ogenblikkelijke relevantie. Hier wordt de draak gestoken met een politiek discours dat de vermenging van algemeen belang en prestige van "'t stad" en allerlei partikuliere belangen mystificeert. Die direkte verwijzing is in l994 weggevallen, maar in deze Agusta-tijden blijft het stuk relevant.
