BRUSSEL -- Bij de première in München kreeg Wim Vandekeybus' recentste koreografie, Her body doesn't fit her soul, biezonder entoesiaste reakties van pers en publiek. Nu is ze naar België afgezakt voor een lange toernee. Het stormachtig applaus bij de première in de KVS is wellicht de voorbode van een even warme ontvangst hier. Dat plaatste mij, als kijker, voor de vreemde vraag om welke reden zo hard geapplaudisseerd werd, want ik kon dit entoesiasme moeilijk delen.
De eenvoudigste verklaring is misschien dat er te veel redenen zijn om te applaudisseren, dat de voorstelling een en al aanleiding tot applaus is. Ze is opgehangen aan een aantal "rode draden", en dat is tamelijk letterlijk te nemen. Vandekeybus nam in zijn ensemble twee blinde dansers/akteurs, Saïd Gharbi en Machteld Philips, op. Als een beveiliging voor hen worden twee raffia-draden voor de scène gespannen. Voor de achterwand van de scène staat een half doorzichtig scherm, opgebouwd uit dezelfde, vertikaal opgespannen draden. Een uitgekiende belichting laat dit scherm nu eens heel prominent aanwezig zijn, dan weer nagenoeg verdwijnen tegen de sterk uitgelichte achterwand.
Vier akteurs hangen bij de aanvang van de voorstelling aan nog meer raffia-draden voor dit scherm. Uit dit ijzersterke scènebeeld puurt Vandekeybus heel wat vondsten. Door kontakt-mikrofoons wordt de aanraking van de draden een bron van geluid. Later wordt de blinde aktrice op de schouder van de blinde akteur langs de draad gevoerd; ze "leest" de draad alsof het een snoer van braille-tekens was. Het is onmogelijk om alle gelijkaardige vondsten in deze voorstelling op te sommen, maar deze enkele voorbeelden maken duidelijk waar het Vandekeybus om te doen is: het exploreren en laten zien van verschillende vormen van waarneming.
"There is more to it than meets the eye" zou de perfekte slogan voor deze betekenislaag van het stuk kunnen zijn. Veel van de dansante fragmenten, waarin gevaarlijke buitelingen en sprongen uitgevoerd worden (het lijkt soms wel Lalala Human Steps) bespelen hetzelfde tema: het lichaam moet in zo'n momenten vertrouwen op een vorm van waarnemen en handelen die buiten de cartesiaanse, absolute beschouwing van de ruimte staat. Filmfragmenten van een feestje van blinden die onder elkaar musiceren, geven nog extra stof tot nadenken over de vele wijzen waarop we de wereld kunnen waarnemen.
Peuken
Een tweede tema, dat het eerste min of meer aanvult, is een reeks korte en mooie films waarin we een paartje, Dirk Roofthooft en Vivian Cruz, zien dat in een kamer woont. Als de ene toekomt, moet de andere telkens vertrekken. Roofthooft moet tijdens de dag slapen, en als hem dat niet lukt, verduistert hij de ramen met zwart papier. Een verwijzing wellicht naar het verhaal van de blinden.
In de kortstondige kontakten tussen deze twee mensen zie je op de duur een soort frustratie of agressie sluipen. Een verveelde Roofthooft gaat met sigarettepeuken schieten op zijn vriendin om een verhaaltje te demonstreren, maar dat loopt snel uit de hand. Ook van dit verhaal vind je echo's terug in de dansante delen van de voorstelling.
Een laatste, biezonder belangrijk element van deze voorstelling is de muziek van Peter Vermeersch. Het is inventieve, harde, jazzy muziek die het gebeuren voortpompt, de opwindende momenten nog oneindig veel opwindender maakt dan ze al zijn.
En daarmee ben ik weer aanbeland bij de reden waarom ik de verdienste van deze voorstelling, ondanks vele briljante momenten, toch niet erg hoog inschat. De opzet is sympatiek: Vandekeybus wil, in het verhaal van de blinden of in de film over het paartje, onze aandacht vestigen op momenten waar het menselijk handelen niet perfekt is of lijkt te falen.
Vervolgens demonstreert hij de grote belevingsrijkdom, de vele kleine nuances, momenten van charme en ontroering die daarin verscholen zitten. Momenten die in een vertoog over hoe het hoort te zijn, wat juist en verkeerd, goed en slecht is, volledig uit het gezicht verdwijnen.
Maar tegelijk kan Vandekeybus het niet laten om te charmeren. De vondsten en effekten worden zo opgestapeld dat je je zeker geen moment zou vervelen. Het voorspelbare gebruik van de muziek als gangmaker van soms nogal zwak opgebouwde koreografische fragmenten, toont het scherpst dat Vandekeybus de taktiek van de videoclip toepast op een tematiek die in dat soort vlotte mediaprodukten niet aan bod kan komen.
Daarmee is de voorstelling op een eigenaardige manier dubbel gekodeerd. Enerzijds zegt ze dat we ons applaus niet altijd moeten reserveren voor clichématige beelden van schoonheid en sukses, anderzijds hengelt ze zelf door haar struktuur voortdurend naar datzelfde sukses. Op zich is dat niet zo erg, maar je krijgt bijna nooit de tijd om echt te genieten van een mooi gebaar, een ontroerende scène. Want telkens weer wordt na enkele sekonden een nieuwe lading klank en beelden over je uitgestort. Stel je voor dat iemand zich zou vervelen (is dat ook geen veronachtzaamde belevingstoestand?).
"Her body doesn't fit her soul" toert tot 22 februari 1994 door Vlaanderen en Nederland en passeert in Leuven, Aalst, Brugge, Antwerpen, Gent, Turnhout, Dilbeek- en Kortrijk.
