Date 1992-11-03

Publication De Standaard

Performance(s) Karamazov goes crazy

Artist(s)

Company / Organization De Entoesiasten van het Reële en het Universele

Keywords dehollander • dijck • turbiasz • vader-zoonrelaties • karamazov • lachwekkendheid • overdrijving • psychiater • november • types

Entoesiasten sleutelen aan vader-zoonrelatie

ANTWERPEN -- De Entoesiasten van het Reële en het Universele, ofwel Van Dijck, Turbiasz en Dehollander, spelen met het gegeven van Dostojevski's Gebroeders Karamazov. Het resultaat is Karamazov goes crazy: een verzameling korte, vaak dolzinnige fragmenten met een harde ironische ondertoon rond spaaklopende vader-zoonrelaties.

De teatertaal van de Entoesiasten is een kurieuze mengvorm. Op het eerste gezicht gaat het om een komische voorstelling: Er worden uiterst herkenbare types opgevoerd, de handeling loopt soms op regelrechte slapstick uit en kitsch en onzin komen rijkelijk aan bod.

Het gedicht van Jan Engelman over kinderen, dat door schoolmeester Dirk Van Dijck wordt voorgelezen, is zo'n voorbeeld van camp. Door de overdrijving raakt de humor ook lichtjes ontregeld, net iets te ver op de spits gedreven. In de schoolmeesterscène zien we niet meer de gelijkhebberige schoolfrik, maar een gevaarlijk obsessieve figuur die geen enkele tegenspraak duldt.

De drie akteurs buiten persoonlijke eigenaardigheden tot het uiterste uit om de types die ze opvoeren in de verf te zetten. Bij Van Dijck is dat een fluwelige stem met een harde ondertoon en een starre blik, bij Turbiasz zijn nogal benige hoofd en rijzige verschijning, bij Dehollander zijn gezette figuur en ronde gezicht.

Er zit over de verschillende fragmenten ook een lijn in de personages die ze vertolken. Van Dijck staat zonder meer voor de tirannieke vaderfiguur, Dehollander voor de zoon die psychisch aangetast is door zijn slaafse verhouding tot de vader en op de duur amok gaat maken. Turbiasz speelt rebel, wijsgeer, psychiater, de buitenstaander dus.

Het gaat allemaal heel snel. De overdrijving en opdeling in korte stukjes, en vooral de lachwekkendheid van de personages beletten elke direkte identifikatie. Na verloop van tijd krijg je echter door die afstand oog voor wat de spelers reëel tonen. Dat is niets anders dan het lachwekkende en tegelijk tragische van vader-zoonrelaties, als geen van beiden wil aanvaarden dat hij hoe dan ook gedoemd is die rol door te maken en weer van het toneel te verdwijnen.

De gevallen die de Entoesiasten ons voorschotelen zijn lichtjes patologiseh te noemen, de burleske overdrijving verwijst ook rechtstreeks haar de zielige lachwekkendheid van de steeds weer terugkerende strijd tussen vaders en zonen, en dat is niet meer zo om te lacrhen.

Met remedies of kant-en-klare oplossingen komen de drie akteurs niet voor de dag. Ze houden steeds een slag om de arm. De slotscène, met vader en zoon en een soort psychiater, al draagt die wel de kiel van een automecanicien, is bijna een persiflage van een klassieke louteringsscène. Al eindigt Turbiasz met een diepzinnige opmerking over het herstel van de kontinuïteit tussen verleden en heden, je blijft met het gevoel achter dat hij ook een bedrieglijke mecanicien van menselijke relaties is.

Als orgelpunt van de terapie moet Dehollander immers in zijn blootje op een stoel het gekraai van een haan drie keer nabootsen. Het tekent de manier waarop de drie akteurs kriskras verwijzingen en associaties door hun stuk zaaien en de verwarring ten top drijven. Het probleem is na afloop misschien een stap verder, maar daarom allerminst de wereld uit. Laat staan dat de personages hun waardigheid hervonden.

Nog te zien in Leuven in 't Stuc van 3 tot en met 6 november, in Kortrijk in Limelight op 7 november, in Gent in het Nieuwpoortteater van 17 tot en met 21 november, in Turnhout in de Warande op l december en in Brugge, De Werf op 5 december.