Date 1991-07-03

Publication De Standaard

Performance(s) Invictos

Artist(s) Lauwers, Jan

Company / Organization Needcompany

Keywords invictos • hemingway • dichtgepraat • lauwers • tema • taalverschillen • jansen • akteurs • proces • zelfmoord

Teater zonder teater

BRUSSEL -- Invictos, de laatste voorstelling in de serie Kaaitheater extra, van regisseur Jan Lauwers' Needcompany wekt een onbestemde irritatie op, die niet helemaal terug te voeren is op aanwijsbare faktoren, al is de opbouw inderdaad rommelig, al zijn de tema's wijdlopig en al begrijp je zowat de helft van de tekst niet, omdat die in het Spaans gezegd wordt.

Een voorstelling met teksten van Hemingway stel je je allicht toch anders voor. Achteraf kom je tot de vaststelling dat het niet die afzonderlijke formele criteria zijn die frustreren, maar een wijze van teatermaken die ook een andere manier van kijken eist.

De komfortfaktor van de vierde wand, de speellijst is er duidelijk niet. Dat is van meetaf aan duidelijk: een zanger komt op het voorplan een lied zingen, maar houdt daar bijna plagerig om de haverklap mee op om het publiek te monsteren. Die opening is bijna het handelsmerk van Lauwers' voorstellingen aan het worden.

Illusoir teater is dit dus niet, maar dan nog verwacht je -- zoals in een circus -- dat de akteurs zich van hun beste zijde laten zien, in een zorgvuldig georkestreerd geheel. Maar nee, de orkestratie citeert, bij monde van Dirk Roofthooft, voortdurend zijn eigen onzekerheid over het proces van de voorstelling. De akteurs laten zich bovendien helemaal niet van hun beste zijde zien, laten überhaupt geen voortreffelijke mensen zien. En uiteindelijk konstateer je zelfs dat de norm om hun kunstje te beoordelen helemaal zoek is; of ze het goed of slecht doen is aan geen parameter af te meten.

Bij nader inzien blijkt dat de akteurs, in hun handelen en spreken, verschillende tema's als het ware "aan den lijve" onderzoeken. Het meest in het oog springende tema is hierboven al aangeraakt: het procesmatige van dit teater, het binnen en buiten de lijntjes van de voorziene scènes lopen naarmate de akteurs langer met elkaar en met de algemene opzet bezig zijn.

Een tweede tema vloeit voort uit de centrale tekst van Hemingway: "The snows of the Kilimanjaro": Tom Jansen als schrijver kondigt aan dat hij zelfmoord gaat plegen. Het bericht veroorzaakt konsternatie. Het roept bij de anderen leegte en verlorenheid op, die zo snel mogelijk moet dichtgepraat worden. Dat getater is ook een teatrale metafoor: de vraag of er maar niet beter een punt achter teater gezet wordt, moet dichtgepraat worden. Het stuk deemstert -- wellicht niet toevallig -- bijna letterlijk weg in een lange monoloog van Tom Jansen over zijn overpeinzingen tijdens slapeloze nachten.

In het direkte verlengde van dit "praten over de ontzetting heen" ligt het tema van het kommuniceren. De mensen op de scène kunnen het niet laten, maar het is ook, door de taalverschillen, een proces dat slechts met moeite en langs veel omwegen verloopt. En precies in die realiteit van de taalverschillen merk je het scherpst dat wat gebeurt geen "teater" is maar een reëel proces, met reële mensen in reële tijdstermen. Dat is in hoge mate ondramatisch. Een laatste aspekt van de voorstelling, waar Jan Lauwers, als beeldend kunstenaar dan, rechtstreeks aanwezig is, is het enigmatische scènebeeld met zeven houten panelen met de afbeelding van een vis in een patrijspoortje op een houten vlonder.

Het teater van Jan Lauwers, zoveel is duidelijk, is geen teater, maar een open, onbesliste struktuur. Geen dramatische verheviging van het leven, maar een totaal ondramatische demonstratie van de veelvormigheid, de onbeslistheid ervan, ongeacht de ingrijpende beslissing tot zelfmoord waar de teksten om draaien. Het stuk staat haaks op Hemingways patetiek, zonder ze per se te willen ontkennen.

Invictos is een complexe, boeiende, maar ongemakkelijk zittende voorstelling.

De voorstelling is volgende seizoen o.a. in DeSingel te Antwerpen te zien.