Date 1987-11-07

Publication De Standaard

Performance(s) Rachel's Brain

Artist(s) Rosenthal, Rachel

Company / Organization

Keywords rosenthal • rachel • rede • brein • ship • brain • bootje • dia • ancienne • belgique

Uitdagende denkoefening over denken: Kaaiteater prezenteert "Rachel's Brain"

BRUSSEL -- Op uitnodiging van het Kaaiteater is de performance-kunstenares Rachel Rosenthal vier dagen te gast in de Ancienne Belgique, met Rachel's Brain. Nogal contradictoir is deze voorstelling een reflektie, langs zeer diverse invalshoeken en met zeer diverse media, over het menselijk brein, meer bepaald over de problemen die het de mensheid en het hele leven op aarde berokkent. Rosenthal suggereert min of meer dat een meer bescheiden gebruik van deze luxe-gadget wenselijk zou zijn.

Als kind van joodse ouders in Parijs, beleefde zij in haar jeugd in de jaren '30 de avant-garde van zeer dichtbij. Gedwongen door de bedreiging van de oorlog, vluchtte zij het land uit en belandde zij na diverse omzwervingen in New-York en uiteindelijk in Los Angeles, waar ze weer snel aansluiting vond bij de avant-garde kunstenaars van die periode. Die rijke artistieke achtergrond laat zich dan ook duidelijk aflezen aan de flair waarmee deze zeer krasse oude dame op haar eentje het podium domineert.

De openingsscène is meteen een meesterlijk moment in de voorstelling. Ze verschijnt in achttiende-eeuwse kledij -- het tijdperk van de rede -- met een torenhoge pruik van opgerolde schuimstroken op het hoofd, waar nog eens bovenop een scheepje gemonteerd is. Het toppunt van gekunsteldheid, het hoofd topzwaar en het lichaam ingesnoerd in een vreselijk onhandige hoepel.

In een radde monoloog in een precieuze taal verklaart ze zichzelf als de rede die tot zichzelf gekomen is, en daarmee ver verheven is boven de natuur en de onredelijke wezens. Refererend naar het bootje hoog boven haar hoofd spreekt ze van "the ship of state", maar het blijkt dra dat in het geforceerde spreken om de rede een gebied af te bakenen, de driften van het onderbewuste steeds harder een woordje meespreken.

De gewelddadige grenzen en scheidslijnen die de rede oplegt, staan steeds bloot aan ondergraving vanuit de zetel van de rede zelf, het menselijk brein. Zodat het bootje ongewild evengoed embleem van "the ship of fools" kan zijn. Moeiteloos en af en toe subliem laat Rosenthal haar hele lichaam met haar woorden mee dit vertoog afsteken, waarbij het lichaam ontdekt wat de woorden verhullen. Dit soort tegenstellingen speelt in de hele voorstelling. Tegelijk worden op een groot scherm als bij een parallelle voorstelling dia's getoond met soms begeleidend verklarende teksten, en soms beelden die in rauwe tegenstelling staan tot het verhaalde. Zo b.v. in de episode waarin de eetlustproblemen van het brein, de tirannieke willekeur ervan, tegen alle protesterende signalen in zich afspelen tegen beelden van Vietnam, hongersnood en fysieke pijn.

Het brein, oorzaak van de prometheïsche reflex van de mens om de goden te evenaren, dat visualizeert ze biezonder pompeus als laatste beeld van de voorstelling. Daartegenover geeft ze dan te kennen dat we ons misschien beter zoals de andere primaten bezig zouden houden met eenvoudige dingen, zoals de natuur, in plaats van vruchteloos letterlijk en figuurlijk de hemel te bestormen: Als er een god is, is het de aarde.

Die boodschap hoef je niet voor lief te nemen, de voorstelling op zich biedt op een sterk ironizerende en soms zelfs bijtend sarkastische manier een beeld van het zelfgenoegzame zelfbewustzijn (stijl "je pense donc je suis") dat zowel in zijn eigen logika als door de processen die het onbewust drijven, onvermijdelijk steeds stuit op zijn eigen onverklaarbaarheid of onbruikbaarheid.

De muzikale omlijsting -- een man speelt op een zeer ongerijmde manier elektrische viool (klankband achterhaalt en vervormt wat hij speelt op een nogal verwarrende manier) met ook wat synthesizer -- sluit perfekt aan bij het labyrintisch-grillige verloop van Rosenthals "gedachten"-sprongen.

Toch zijn er een paar kleine schoonheidsfoutjes aan de voorstelling. De techniek liet tijdens de première ontzettend veel te wensen over, dia's verschenen te laat, de machinerie werkte niet enz. Een euvel dat bij de tweede voorstelling wellicht zal opgelost zijn, en waar Rosenthal zich overigens moeiteloos doorsloeg. Ik had ook het gevoel dat een aantal fragmenten iets te lang uitgesponnen werden, en daardoor de voorstelling iets van haar overrompelende "brainstorming" ontnamen. Afgezien daarvan is deze voorstelling een intrigerende kennismaking.

Nog in de Ancienne Belgique op 7 en 8 november om 20 u. 30.