de krippel (olympique dramatique)
The Cripple from Inishmaan, het stuk waarvan De Krippel een bewerking is, werd geschreven door Martin McDonagh (°1972), de jonge succesauteur van o.a. The Leenane Trilogy (vorig seizoen op de planken gebracht door Het Toneelhuis & ZT Hollandia).
Inishmaan is een van de Aran-eilanden voor de Ierse westkust. Daar wonen enkele eenvoudige zielen, waaronder de kreupele Billy, tegelijk kop van jut en zorgenkind van de hele gemeente. Op een mooie dag beslist Billy naar een naburig eiland te varen om er mee te spelen in een film (Man of Aran, de mythische, in 1934 uitgebrachte would-be documentaire van Robert Flaherty). Een mislukt ommetje via Hollywood brengt hem wat later tot het besef dat een mens maar beter sterft waar hij geboren is. Hij keert terug naar zijn eiland.
Als rode draad voor dit stichtend verhaal annex schildering van een eilandbevolking fungeert de grenslijn tussen Wahrheit en Dichtung, telkens benaderd vanuit een ander oogpunt: anekdotisch (Billy is een wees – hoe is hij dat geworden?), fundamenteel (hoe documentair is Flaherty's prent en hoe ‘echt' is een documentaire die als kapstok dient voor een fictieve theaterplot?) en speltechnisch (moet je een kreupele zijn om een kreupele te spelen?). Het uiteindelijke antwoord op die vragen is respectievelijk wranger/zoeter, evidenter/subtieler en eenvoudiger/ingewikkelder dan aanvankelijk vermoed.
Well played play
Op zich zijn de stukken van McDonagh eigenlijk niets meer dan goeie oude well made plays, vrij naturalistisch, schatplichtig aan het werk van illustere Ierse auteurs als Synge, O'Casey en Behan, voorzien van spitse dialogen (in casu Iers-dialectisch van inslag) en met her en der een onverwachte draai die van iets traditioneels iets nieuws maakt. Classic with a twist, om het met de formule van Paul Smith te zeggen.
De ingreep van Olympique Dramatique op McDonaghs stuk komt in wezen neer op het extra aandraaien van de twist in kwestie. Vrij simpel (eigenlijk een doortrekken van de bovenstaande vragen in het spel zelf), maar niet zonder risico: voor hetzelfde geld draait het zaakje dol of knapt het af. De virtuositeit waarmee het collectief zijn bravourestuk tot een goed einde brengt en De Krippel transformeert tot één van die zeldzame theatermirakeltjes waarbij alles ‘juist' zit, voert echter regelrecht naar de superlatievenkast: intelligente bewerking, schitterend ingenieuze taal, spetterend en genuanceerd spel, ongewoon homogene bezetting die weet hoe ver ze te ver kan gaan, sobere maar suggestieve inkleding, hilarische maar toch ook pakkende voorstelling, niet bepaald hoogdrempelig maar ook allesbehalve idioot. Kortom: briljant theater. En wie vindt dat de theaterpraktijk minder elitair moet zijn, kan bij deze stoppen met worryen: hij heeft al ruimschoots kiekenprotten voor zijn geld.
Op dat alles dieper ingaan is bijna onrecht doen aan de toeschouwer die deze voorstelling nog moet ontdekken (De Krippel wordt toch doorgespeeld, mogen we hopen?!). Niettemin, gezien bovenstaande neologismen, toch even het volgende.
De Krippel olympique dramatique FOTO PATRICK DE SPIEGELAERE
Ook al lijkt taalexperiment zo stilaan een mode te worden (cf. Luk Percevals L. King of Pain), toch is wat Olympique Dramatique terzake presteert alsnog zonder weerga. Als equivalent voor het theater-Iers van McDonagh heeft het collectief namelijk een eigen taaltje gebrouwen dat de hele onderneming in een nieuw daglicht stelt en elk om de hoek loerend gevaar voor pseudo-realisme en/of algemeen VRT-Vlaams resoluut tot nul herleidt. De Krippel wordt aldus gespeeld in een soort mengtaal die Engels, Nederlands, Frans en Duits vrolijk door elkaar hutselt, even inventief als grappig is en (na even wennen) zo volkomen begrijpbaar wordt dat je je dagdagelijkse woordenschat er met plezier door laat aantasten. Niet te versmaden pluspunt: dit gelegenheidsesperanto geeft aan het uitgesproken Ierse gegeven een soort universeel karakter dat de oorspronkelijke context (zonder die weg te vlakken) ver overstijgt.
Daarbij komt dat dit allemaal met zoveel gemak in het publiek wordt gezwierd dat je niet anders kunt dan beaat genieten. Want hoe deze op en top karikaturale benadering er ook nog in slaagt het gegeven tot zijn recht te laten komen, is ronduit indrukwekkend. En direct prijs. Je bent de zaal nog maar binnen of je komt al in de greep van Billy's beide tantes, beiden met een hart van goud, de ene wat bitsig (Tom Dewispelaere), de andere wat kinderlijk en met superhoog knuffelgehalte (Koen De Graeve). Van dan af aan tuimel je van de ene spitsvondigheid in de andere, krijg je een demonstratie van theatermakerij, Ierse dansjes incluis, en word je meegevoerd door acteurs die met een kinderlijke onbevangenheid hun rol tegelijk beleven en bekijken, bij tijd en wijle het publiek interpelleren, en perfect in staat blijken te zijn zware charge te combineren met ragfijne subtiliteit. Dat alles alsof het niks was, met een van de scène druipend spelplezier en met als extra raffinement dat aanvankelijk zwaar aangezette effecten bij herhaling telkens wat worden afgezwakt zodat ze op de duur normaal worden en je meezuigen in Billy's universum.
Kostelijk
Wie bij zoveel fraais niet toegeeft dat hij zich, op zijn minst, kostelijk heeft geamuseerd en voor deze voorstelling zijn neus ophaalt wegens niet intellectualistisch genoeg, kan nog altijd een boom opzetten over verdichtingstechnieken, taal als universeel communicatiemiddel, travestietenrollen in het hedendaags theater, de omgang met andersvaliden in een rurale gemeenschap, menselijk gedrag in het algemeen, politiek correcte terminologie, de leugen als overlevingsmiddel, of de invloed van fictie op de beeldvorming van en betreffende insulaire bevolkinggroepen (of omgekeerd).
Hij kan ook de boom inkruipen en een avondje koeienloeren.
Rud Vanden Nest
de krippel
tekst: Martin McDonagh
regie, vertaling en bewerking: Olympique Dramatique
vormgeving, licht: Hugo Moens
kostuums: Inge Büscher, Brit Angé
spelers: Koen De Graeve, Tom Dewispelaere, Peter Van den Begin, Jan Bijvoet, Stijn Van Opstal, Isabelle Van Hecke, Geert Van Rampelberg
productie: Olympique Dramatique
info: Thassos 03/235.11.05
