Alles en niets
todayulysses
(jan ritsema & bojana cveji´c/kaaitheater)
‘Waarover ging het?' Het is een vraag die je vaak gesteld wordt door wie een voorstelling niet gezien heeft. In het geval van TODAYulysses is het niet makkelijk daarop te antwoorden. ‘Over alles en niets', is een onvoldoende antwoord en toch is het een goede samenvatting van wat
Als men zich op de letterlijke tekst van de voorstelling zou baseren om uit te maken wat het centrale thema, de leidraad of de inhoud van TODAYulysses is, verliest men zich in een veelheid van ideeën, beelden en gevoelens. Probeert men deze multipliciteit toch wat te bundelen door de achterliggende filosofische krachtlijnen uit te zetten, ontkent men daarentegen dat er wel degelijk iets te zien en te horen was. Deze patstelling zou misschien kunnen worden opgeheven door een vergelijking.
Men zou TODAYulysses kunnen vergelijken met een innerlijke gedachtegang. Hieronder versta ik niet een onuitgesproken redenering die vertrekt van een bepaalde probleemstelling en die erop gericht is deze te ontrafelen en op te lossen. Een innerlijke gedachtegang is eerder een semi-spontaan, reflexief gebeuren waarbij er een netwerk ontstaat van denkinhouden, zonder dat er een moment in de tijd kan worden aangeduid waarop dit gebeuren aanvangt en zonder dat er een moment is waarop het definitief eindigt.
Het is niet echt mogelijk het begin en het einde van TODAYulysses te identificeren omdat het geen voorstelling is in de klassieke zin van het woord. Voorstellen veronderstelt immers iets dat gepresenteerd kan worden, iets dat zichtbaar is voor de toeschouwer. Wat naar voren gebracht wordt, moet met andere woorden tot beeld gemaakt zijn.
‘We are the image!' roept
Dit heeft tot gevolg dat het duidelijke baken voor het begin van een voorstelling –de presentatie van het eerste beeld– verdwenen is. Als bovendien acteur én publiek het beeld zijn, wordt niet alleen de acteur bekeken maar ook het publiek. De receptieve pool is ook actief geworden. Hoe kan men het begin identificeren als de activiteit verdeeld is over meerdere bronnen en het begin zijn expliciete karakter verloren heeft? Heeft het nog wel zin te spreken over een begin van een schouwspel als niet meer duidelijk is wie er kijkt en naar wat er wordt gekeken?
Dit neemt natuurlijk niet weg dat er wel een eerste zin is waarmee de voorstelling aanvangt. Bojana
Dezelfde redenen die het vastleggen van een begin bemoeilijken, gaan ook op voor het einde.
Net zoals bij een innerlijke gedachtegang, zijn de elementen van TODAYulysses zeer heterogeen en volgen ze geen lineair ontwikkelingspatroon. TODAYulysses is een verzameling van filosofische ideeën, nagespeelde filmfragmenten, anekdoten, grappen, beschouwingen over theater, liedjes, etc. die in fragmentarische vorm aaneengeregen zijn. Een beeld haakt in op de atmosfeer van een idee, een woord klampt zich vast aan een toon, een grap haalt een betrekkelijk onverstoorbare con-
TODAYulysses jan ritsema & bojana cveji´c FOTO HERMAN SORGELOOS
structie onderuit, een paar regels uit een song als redding. Uiteindelijk allemaal woorden, woorden die elkaar in beweging brengen, die botsen, die elkaar oproepen, die door een kloof gescheiden zijn, die elkaar liefhebben. Ideeën als uittreksels die zich nooit kristalliseren maar die integendeel halverwege onderbroken worden om nooit meer hernomen te worden of later een vreemde wending krijgen. Een beeld dat net geen samenvatting is van wat voordien gezegd werd en daardoor verwijst naar iets anders.
Men zou dit intellectuele slordigheid of avant-gardistische gemakzucht kunnen noemen, ware het niet dat er zich uiteindelijk toch een soort van eenheid of ‘idee' aftekent. Bij het verlaten van de zaal heeft de toeschouwer wel degelijk het gevoel dat er ‘iets' achterblijft, alleen valt dit ‘iets' niet echt te omschrijven. De toeschouwer is geen slachtoffer van associatief gefreewheel, maar beweegt zich eerder in verschillende, elkaar deels overlappende concentrische cirkels.
Een cirkel draait bijvoorbeeld rond het begrip ‘beeld': in welke mate representeert een beeld de realiteit? In welke mate is een direct contact met de realiteit, dit is een contact zonder bemiddeling van het beeld, mogelijk? Hoe reëel is de realiteit (Bojana
TODAYulysses is dus geen postmodern woordenspel waarin de meest uiteenlopende taalspelen als gelijkwaardig naast elkaar gezet worden, maar dat uiteindelijk resulteert in een grote leegte. Het is evenmin een louter deconstructivistisch experiment waarin elk fragment pas betekenis krijgt vanuit het geheel, dat zowel het expliciete als het impliciete omhelst. Postmodernisme en deconstructivisme hebben zeer zeker openingen geslagen waarvan dit stuk dankbaar gebruik maakt. Maar Ritsema en
Het soort eenheid dat zij voorstaan is dus niet het resultaat van de optelsom van haar samenstellende delen omdat deze delen zich niet laten optellen. Het is evenmin een eenheid vanwaaruit deze delen voortvloeien omdat er niet zoiets is als een gemeenschappelijk kenmerk. De onderdelen blijven irreduceerbaar tot elkaar. ‘(...) alle delen zijn geproduceerd als dissymmetrische kanten, gebroken richtingen, gesloten dozen, niet-communicerende vaten, schotten, waar zelfs de contiguïteiten afstanden zijn, en de afstanden bevestigingen, puzzelstukken die niet van dezelfde puzzel afkomstig zijn, maar verschillende puzzels die bruusk in elkaar geschoven zijn, altijd lokaal en nooit specifiek, hun discordante randen altijd geforceerd, geschonden, in elkaar vervlochten, altijd met restanten.'
De delen zijn onderscheiden van elkaar, wat echter niet betekent dat ze elkaar niet in sommige aspecten kunnen overlappen. Structuren, organisaties of sedimentaties zijn volgens Deleuze en
Aangezien dit rizomatisch gebeuren van ontmoeting en verwijdering aanleiding is tot de meest diverse vormen en structuren, kan men niet spreken van een uniforme eenheid. Het is een eenheid die enkel aan de multipliciteit toegeschreven kan worden. Het is een kruimelige eenheid.
De eenheid van Deleuze en
In deze context kan ik verwijzen naar de vreemde ervaring die me te beurt viel toen ik, na het bijwonen van de voorstelling, de tekst onder ogen nam. Het onomlijnbare geheel dat zich tijdens de voorstelling duidelijk had laten voelen, was plots veel minder aanwezig. Het was alsof men door de bomen het bos niet meer zag. Wat is dan het belang van het ‘performen' in deze voorstelling? Ondanks de minimalistische manier van acteren en de afwezigheid van attributen die wijzen op het feit dat er geacteerd wordt (decor, kostuums, podium), is het blijkbaar cruciaal dat deze fragmenten ‘gezegd' worden. Er moet geacteerd worden. De geschreven woorden hebben in dit geval niet genoeg kracht om het betekenisstichtende gebeuren te bewerkstelligen. Dit betekent niet dat literatuur niet in staat is tot deze
In TODAYulysses slagen Ritsema en
concept, tekst, spel: Bojana
productie: Kaaitheater
1 DELEUZE, Gilles & GUATTARI,
2 DELEUZE, Gilles & GUATTARI,
3 DELEUZE, Gilles & GUATTARI,
Auteur Judith Wambacq
Publicatie Etcetera, 2002-06, jaargang 20, nummer 82, p. 66-67
Trefwoorden todayulysses • eenheid • guattari • ritsema • deleuze • delen • bojana • félix • beeld • gilles
Namen Capitalisme • Cvejić • Daarop • Deleuziaanse • Félix • Gilles Deleuze • Guattari • Het beeld • Jan Ritsema • Judith Wambacq • Kaaitheaterstudio's • Les Editions de Minuit • Paris • Schizophrénie
Development and design by LETTERWERK