Hedendaagse muziek en theatertechniek: Een poëtische kwestie
Hedendaagse muziek en theatertechniek: een poëtische kwestie
Deze tekst werd geschreven op vraag van
Mijn ervaring als muziekvertolker en mijn betrokkenheid bij programmering en productie hebben mij ertoe aangezet na te denken over wat een 'hedendaags concert' moet zijn indien het zijn publiek op een andere manier wil ontmoeten dan via de weg van de arrogantie. Daar zal ik eerst een en ander over vertellen. Daarna zal ik het kort hebben over de positie van de componisten en over recente tendensen en onderzoeken in de componeerpraktijk.
Ik zal twee stellingen verdedigen. 1. Om de hedendaagse muziek te laten leven en een publiek te bezorgen, willen de vertolkers een ruimte die als theater kan dienst doen, waarin het concert zich kan ontvouwen als dynamische duur, door de mogelijkheden van live voorstellingen te gebruiken: licht, eventueel multimedia. 2. De componisten willen een veranderbare akoestische ruimte, waarin verschillende klankkwaliteiten kunnen samengaan. In dat verband zal ik het ook over de geluidsversterking hebben.
i. De positie van de vertolkers -verdediging van het concert als dramatische duur
Ik veroorloof mij deze regels te schrijven om een ervaring te delen van meer dan zes jaar in de hedendaagse muziek, als artistiek coördinator van
dus een 'klassiek' ensemble van hedendaagse muziek, zoals er in elke grote
Oorspronkelijk was
Ik meen dat het succes van deze onderneming niet alleen te danken is aan de instrumentale vaardigheden van de muzikanten, maar ook aan de kwaliteit van een collectieve reflectie over de muzikale realiteit van vandaag. Het bijzondere aan dit ensemble is de geest van ironie die erin rondwaart; zijn muzikanten staan weigerachtig ten opzichte van zowel de
culturele massaindustrie als de cultuur die didactisch wil zijn, gesubsidieerd en zelfrecht-vaardigend, die het stokpaardje was van de 'culturele centra' a la
VULGARISEREN,
Een weigering: het concert als catalogus
Zoals men weet, is de ernstige muziek sinds
Een inzet: het concert als eenheid
Wij hebben van in het begin dat fatalisme verworpen, maar ook het spottende poujadisme van de 'anti-moderne' kunst. Het leek ons onverdraaglijk de hedendaagse muziek als een plicht te behandelen, maar tegelijk vonden we
52 • •• etcetera 78
het onnodig een crisissfeer in stand te houden, verwijten te richten aan het adres van de componisten van vandaag, meesterwerken bij de vleet van hen te eisen (in elke periode bestaan het beste en het middelmatige naast elkaar). Het leek ons dat we de beweging moesten volgen en dynamiseren die in gang was gezet door andere
De voorwaarden van die eenheid
Met dramaturgie bedoel ik natuurlijk niet een min of meer televisuele representatie van de muziek. Het is niet nodig aan de vertolkers te vragen de affecten te mimen die ze verondersteld worden op te roepen, noch om zoals aan kinderen te doen geloven dat elke muziek een verhaaltje vertelt, noch om decors neer te poten om te proberen de verbeelding van de toehoorder te doen ontvlammen (misschien omdat men
er niet in slaagt met strikt muzikale middelen!). De nooit makkelijke ontmoeting tussen de muziek en de vertolker via diens instrument, dat steeds moet worden veroverd, is op zich een boeiende en voldoende voorstelling: het is zelfs de bestaansreden van het concert (de kwestie van de akoestische kwaliteit is belangrijk, maar niet cruciaal).
Indien er een dramaturgie nodig is, dan is dat vooreerst in de muzikale opbouw van het concert. Wij hebben bijvoorbeeld vaak geëxperimenteerd met concertvormen in spiegelbeeld: openen met een korte solo, wankelend en geriskeerd (een stuk van
om de aandacht van het publiek te winnen, moet je het geen makkelijke klanken aanbieden, maar een coherent luisteravontuur voorstellen.
dat alles kan in rekening gebracht worden bij de opbouw van een programma.
De ervaring leert dat een materiële drager dit soort 'mise en unité' van het concert moet dragen, leesbaar, tastbaar, reëel maken. Hem belichamen. In het voorbeeld dat ik hierboven aanhaalde, presenteerde een dunne straal licht de solist alsof hij ternauwernood uit de stilte kwam geslopen, de belichting opende zich op de kamermuzikanten, ging over op vol licht op het groot ensemble, enz. We stelden ons niet tevreden met licht dat de muzikanten alleen maar mooi, sympathiek of mysterieus zou maken, maar wilden een licht dat echt deel zou zijn van het muzikale gebaar dat de eenheid van het concert uitmaakt.
Een ander voorbeeld dat ik zou willen aanhalen is dat van onze residentie in het
Ooit was er een tijd waarin de muziek zich majestueus en plechtig ontvouwde in ruime zalen of brede kerken, en toen deed het decor er weinig toe. De muziek van vandaag is misschien niet minder mooi, maar ze is kwetsbaarder, want ze probeert de plaats van een onzegbaar iets te vrijwaren, ze weigert de consensus; ze roept beelden op die niet duidelijk afgebakend zijn, spreekt een taal die niet af is, klinkt van te ver, van te dichtbij, vals. Elk werk is te alleen: het heeft het ritme van het hele concert nodig om te bestaan, het heeft de oneindige zorg van zijn vertolkers nodig, een beetje uitleg, een beetje discoursvorming, het schrijn van belichting en schaduwen.
etcetera 78
53
(Dit alles hebben we overdacht en getest met een open en inventief medewerker, die naar ons luisterde en ons veel heeft geleerd:
2. De positie van de componisten -voor een gemengde akoestische ruimte
Dat een concertzaal die de ambitie heeft om hedendaagse muziek op te nemen, versterkingstechniek van goede kwaliteit moet hebben, lijdt geen twijfel.
Het volstaat te verwijzen naar de partituren in onze bibliotheek: steeds meer componisten, onder wie de beste, doen een beroep op versterking en vragen er expliciet naar in hun partituren. Van
Laat ik hier wat dieper op ingaan. In de opera wordt soms lichte versterking gebruikt, zo onzichtbaar en naturalistisch mogelijk, om een inadequate balans te ondersteunen, een zwakke stem, een moeilijke akoestiek...
Daar gaat het echter niet meer om in de muziek van vandaag. Het merendeel van de componisten van vandaag werkt met computers en heel hun idee van de klankenwereld is daardoor overhoop gegooid. Vanaf het moment dat de klank geen 'punt' meer is dat men op een partituur vastlegt, maar van bij het begin een klankencomplex dat de machine kan analyseren, verkennen, vervormen, verlengen, omdraaien, breken, opnieuw inkleuren..., wordt zelfs de 'normale' instrumentale muziek op een andere manier herdacht. De beste componisten van vandaag denken de
de beste componisten van van daag denken de muziek niet meer in termen van 'contrapunt', van een combinatie van muzikale lijnen, maar in termen van flux, massa's, harmonische ruimten die min of meer uitgezet of gecomprimeerd zijn. daar worde n ze noodzakelijkerwijze geconfronteerd met het vraagstuk van een 'andere
klankruimte'.
muziek niet meer in termen van 'contrapunt', van een combinatie van muzikale lijnen, maar in termen van flux, massa's, harmonische ruimten die min of meer uitgezet of gecomprimeerd zijn. Daar worden ze noodzakelijkerwijze geconfronteerd met het vraagstuk van een 'andere klankruimte', waarin alle gewoonlijk topologische indrukken kunnen gewijzigd worden, verbreed of geperverteerd. Die ruimte is heel eenvoudig die van de verspreiding via luidsprekers, de stereofonische of quadrofonische ruimte van de versterkte muziek.
Men voelt duidelijk de droom onder deze zinnen: een droom van een akoestische 'totaalruimte', plastisch, beweegbaar, los van de materie. Alleen de elektronica biedt een concretisering van die intuïtie, die vandaag de hele muziekwereld besmet.
Vertaling uit het Frans: Clara Van den Broek/JW
54 • •• etcetera 78
Auteur Jean-Luc Plouvier
Publicatie Etcetera, 2001-10, jaargang 19, nummer 78, p. 52
Trefwoorden concert • componisten • muziek • ictus • vertolkers • muzikanten • ensemble • liefhebber • klanken
Namen André Malraux • Barco • Bartok • Beethoven • Boulez tot Lindberg • DELEN • EEN • Europa • Europese • Flagey • Franse • Ictus • Jean-Luc Plouvier • Jim Clayburgh • Jonathan Harvey • Kaaitheater • Met de elektronica • Moebius-ring • Rosas • Saariaho • Salvatore Sciarrino • Schönberg • Steve Reich • Stockhausen • ZICH
Development and design by LETTERWERK