Als je voor een huis staat, kan je alleen de kant zien waar je
voorstaat. Maar toch weet je dat een huis meer zijden heeft dan je op
dat moment ziet. Het perspectief op het huis verandert telkens als je
errond loopt, volgens de richting die je kiest. Dat ons bewustzijn
perfect in staat is om een opeenvolging van fragmentaire beelden
simultaan in een totaalbeeld te integreren is een truïsme uit de
fenomenologie – het leven zou toch heel moeilijk worden als het niet
zo was. Hetzelfde geldt overigens als je een brief krijgt of via de
telefoon een gesprek voert. In beide gevallen zijn respectievelijk de
tijd en de ruimte onderbroken, maar je kan perfect een
bewustzijnstoestand creëren waarin het zo lijkt alsof de ander
aanwezig is. De installatie van een waarnemingscontinuüm en het
doorbreken daarvan vormen de favoriete speeltuin van het klassieke
modernisme. Het beste voorbeeld daarvan is een kubistisch schilderij
dat de verschillende dimensies van een object simultaan presenteert op
een vlak doek.
Kammer/Kammer, William Forsythe's nieuwe choreografie voor het Ballett
Frankfurt, is een beetje als een kubistisch schilderij. Het draait
rond de politiek van het kijken: wat je ziet is niet wat je te zien
krijgt, en wat je krijgt is zeker niet wat je ziet. Kammer/Kammer gaat
over de constructies in beelden, over het feit dat beelden door hun
kadrering in hun marges informatie uitsluiten. Daarin lijkt het nieuwe
stuk op zijn laatste avondvullende ballet, Endless House (première in
Frankfurt in oktober 1999), waarin Forsythe al met de relatie tussen
de ruimte en de perceptie ervan door het publiek experimenteerde. In
de tweede helft van Endless House mocht je als toeschouwer vrij
rondwandelen en op de scène gaan zitten, rond de mobiele panelen die
de ruimte verdeelden. Op die manier kreeg iedereen een ander stuk te
zien, bepaald door de keuzes die je maakte. Alhoewel de
publieksopstelling voor Kammer/Kammer traditioneler is, is de scène in
het Bockenheimer Depot in Frankfurt zoals een filmset gevuld met
mobiele wandpanelen. Ze vormen de twee afzonderlijke kamers uit de
titel van de voorstelling. Achter enkele gesloten muurdelen, weg van
de nieuwsgierige blik van de toeschouwers, rollen groepen dansers in
het rond op matrassen, die ze ook gebruiken als een steun voor hun
abrupte bewegingen. Pas als de muren zelf weggerold worden, is de hele
scène zichtbaar.
In contrast met Endless House vertrouwt Kammer / Kammer niet op de
verbeelding van de toeschouwers om de fragmenten op te nemen; camera's
doen het in onze plaats. Ze nemen live de beelden op en sturen ze naar
grote videoschermen, die van in het dak boven het publiek hangen.
Philip Bussmann, die in New York met The Wooster Group gewerkt heeft,
mixt en monteert dat beeldmateriaal, zodat het ons laat zien wat we op
scène niet kunnen zien. Zoals de scène een schouwspel van chaos en
wanorde is, zo zijn de videobeelden één en al compositie, vorm en
ordening. Zoals de scène het toneel is van het reële, van wat
ongrijpbaar is, zo zijn de videobeelden het rijk van de imaginaire
misleiding. Het is tussen die twee extremen dat de hele avond pendelt.
Grote letters omlijnen de scène en vormen Franse woorden als ‘guerre'
of ‘je traduis'. In feite kan je het fundamentele principe van de
voorstelling een vertaling noemen: een vertaling van beelden,
bewegingen en woorden die in dezelfde ruimte onafhankelijk van elkaar
bestaan. Aan elk van de twee kamers is een literaire tekst toegewezen
waarin een hotelkamer een prominente rol speelt. De keuze van de
locatie is op zich betekenisvol, omdat hotelkamers quasi synoniem zijn
voor overgangstoestanden en voor mensen onderweg. Met hotelkamers
associeer je ook de gesloten deuren die het verlangen afschermen en de
sleutelgaten voor de onwelvoeglijke lusten van de voyeur. Antony Rizzi
speelt The Boy in the Blue Sock Hat uit Douglas A. Martins boek
Outline of My Lover. Hij vertelt verhalen over zijn leven met zijn
vriend, een rockster die hij op zijn tournees vergezelt, van
hotelkamer naar hotelkamer. Dana Caspersen speelt Catherine Deneuve
uit de roman Irony is not Enough. My Life as Catherine Deneuve van
Anne Carson. Het hoofdpersonage gebruikt Deneuve als een alter ego en
als een referentie aan een film waarin ze ooit te zien was. Met
ongeziene acteerprestaties (die de hele avond domineren) pretenderen
zowel Rizzi als Caspersen iemand anders te zijn of het leven van
iemand anders te leven. Zo ontstaat een verschuiving van identiteiten,
van maskers en maskerades, die de terugkoppeling naar een origineel
karakter onmogelijk maakt.
Naast de twee acteurs wordt de rest van de groep in deze voorstelling
bijna onbeduidend; daarmee vervliegt ook de dans. Met film, video,
teksten en computerbeelden werken is voor Forsythe natuurlijk niet
nieuw. In balletten als Alie/nA(C)Tion of Eidos:Telos heeft hij nieuwe
technologieën gebruikt om ingewikkelde bewegingspatronen te genereren.
De dans was altijd met beelden verbonden. In Kammer/Kammer
daarentegen,
zijn de bewegingen louter ornamenten. Ze functioneren als
readymades van andere choreografieën, b.v. uit Artifact, het stuk
waarmee Forsythe zijn analyse van het klassieke balletvocabulaire in
1984 opgestart heeft. Tussen de panelen, die in het tweede deel na de
pauze de hele scène van het zicht van het publiek afschermen, vang je
een glimp op van groepsformaties waarin de ledematen excessief
bewegen, weg van het centrum van hun lichaam. Fragmenten van Bachs
Chaconne in d mineur, die de muzikale kern van Artifact vormde, spoken
door Thom Willems akoestische ruimte. Het buigen en barsten van het
ballet heeft plaats gemaakt voor het buigen en barsten van beelden die
volledig vreemd zijn aan de dans. Beweging is slechts een masker als
alle andere, waarachter altijd alleen maar andere maskers verschijnen.
De toon van de voorstelling ligt dicht bij die van hysterische
hoofdpijn, waardoor de intiemere en delicatere passages tot goedkoop
spektakel gereduceerd dreigen te worden. Een vooraf opgenomen video
toont Marin Schwember, een jonge kunstenaar, die voor het eerst een
viool vastneemt (in een hotelkamer natuurlijk). Schwember begint naïef
maar waarachtig te spelen. Zulke momenten worden begraven onder een
vloed van andere beelden en woorden waardoor zij er niet in slagen te
ontroeren. Zo blijft de scène een ver verwijderde wereld die men
helemaal niet interessant vindt. De videobeelden daarentegen onthullen
alles. De vertaling van de ene wereld in de andere produceert echter
geen enkele vorm van spanning. Alhoewel er in Kammer/Kammer gedanst
wordt, zou ik argumenteren dat dit geen dansstuk is. Het is eigenlijk
het eerste niet-dans-werk dat Forsythe gemaakt heeft, zijn
installaties inbegrepen. Het gigantische White Bouncy Castle b.v., dat
in het Londense Roundhouse te zien was, ging nog steeds over beweging
en zijn zelf-organisatie, ook al was er geen choreografie of
gestructureerde beweging in vervat. Kammer/Kammer draait niet rond de
ontwikkeling of structurering van beweging en het neemt geen standpunt
in tegenover het lichaam als het eerste instrument van de danser en
als de stut van een bepaalde dansesthetiek. Daarom zijn Jérôme Bels
stukken nog steeds dans, alhoewel er vaak niet in gedanst wordt. In
Kammer/Kammer zijn de dansers voer voor beelden die elders bestaan –
op het videoscherm.
Na dit alles is het evident dat deze voorstelling voor mij geen
verrassingen heeft. Omdat we allen de media kunnen ontcijferen, kunnen
Forsythes montages het kijken niet verstoren. In een van media
gesatureerde wereld is wat we als reëel aanzien in feite slechts een
visuele, spectaculaire representatie. Dat Forsythe heel weinig
interesse toont voor de marges van het beeld en wat zij uitsluiten,
maakt het werk hoogst onorigineel. Het illustreert hoogstens een
truïsme. Kammer/Kammer zit op het dode spoor van een modernistische
esthetica.
Gerald Siegmund
Vertaling uit het Engels: Dries Moreels
KAMMER/KAMMER
REGIE, SCENOGRAFIE, KOSTUUMS, LICHT William Forsythe
TEKST Anne Carson (Irony is not enough: Essay on my life as Catherine
Deneuve - 2de versie) en Douglas A.Martin (Outline of my lover)
FILM First Touch (Martin Schewember)
ACTEURS Dana Caspersen, Antony Rizzy
DANSERS Ballett Frankfurt
PRODUCTIE Ballett Frankfurt
