Archief Etcetera

Bart Van Wamzeele, regie-assistent bij het productiehuis MB Documentary, had al tijdens zijn studies Fotografie (Sint-Lukas Brussel) en Communicatie: Pers en Voorlichting interesse voor het theater, maar hij raakte helemaal in de ban vanaf het moment dat hij zelf enkele recensies schreef voor Vlotte Pennen (een initiatief van CC Westrand o.l.v. Els Leysen).

Wanneer de deuren sluiten, de spots in de zaal met lichte gradaties uitdoven, je het geroezemoes stil hoort wegebben en je alleen nog de contouren van de kruin van je voorste buurman ziet, weet je dat je één van hen bent: een mens die betaald heeft om te kijken.

Als daarna de spots het halfduister decor uitlichten en je voor het eerst scherp kan zien wat en wie zich daar bevinden, ontstaat er al een eerste soort mystiek. Het scènebeeld zet zich in beweging en de kijkact kan beginnen. Het is opmerkelijk dat die eerste minuten als het ware een indruk nalaten van een kapstok waar ik mijn jas niet onmiddellijk aan durf op te hangen. Je weet immers nooit waar het theater met jou als toeschouwer uiteindelijk naar toe wil. Voor je het weet loop je misschien met je ogen wijd open in de meest wrange gevoelens of struikel je zonder pardon in de psychologische diepten van het benauwend exhibitionisme dat het toneel kan zijn. Het komt er dus voor mij op neer om de verschillende indrukken naast mekaar te zetten. Uitstel van beoordeling en interpretatie maakt dat de theatertekens langzaam kunnen inwerken. Thea-

My Dinner with André - Cie De koe & Tg. Stan / Koen De Waal

ter heeft dan iets weg van een geconcentreerd kruidenmengsel waarbij de toeschouwer zelf bepaalt hoeveel en wat hij in zijn theezakje doet.

De poëziezomer van 1998 in Watou, onder leiding van conservator Jan Hoet, droeg de naam: 'Voor het verdwijnt en daarna'. Een titel die niet enkel betrekking heeft op poëzie en beeldende kunst, maar die misschien nog een grotere waarheid vindt in het theater. De aanwezigheid van de toeschouwer is uiteindelijk het enige moment van zingeving omdat na Verdwijning' van de act, hij de enige is die voor een 'daarna' in aanmerking komt. Met andere woorden, de toeschouwer zorgt ervoor dat het theater niet in zelfbevrediging uitmondt. Zijn plaats als kijker is daarom essentieel. Waarden als emotie en dramatiek die inherent zijn aan het toneel, moeten tenslotte door hem gevoeld, geïnterpreteerd en gewaardeerd worden. Het verhaal leeft voort in zijn hoofd, botst of verzoent zich met persoonlijke opvattingen, doet vooroordelen en naïviteit geweld aan en brengt hem dus op een hoger niveau van bewustzijn.

Soms krijg ik het gevoel dat het omgekeerde ook waar is: het publiek stimuleert zelf wat het te zien krijgt. Een gevoelsmatig participerend publiek in een stuk als My dinner with André met een tafelende Peter Van den Eede en Damiaan De Schrijver zal waarschijnlijk een zeer intieme climax bevorderen. Zoals in dit scenario van Louis Malle, eten de mensen in de zaal als het ware mee en hebben op het eind van hun maaltijd ook nood aan een pousse-café. Na drie uur kijken op een wit, fel uitgelicht tafellaken, met twee acteurs, is die nood daar letterlijk én figuurlijk wel degelijk. Wanneer Peter Van den Eede de eerste rijen in de zaal dan nootjes en drank aanbiedt, krijg je het gevoel dat een barrière doorbroken is. In dat laagje van het toneel wordt de afstand tussen planken en zaal flinterdun. Je merkt dat ook aan de toeschouwers rondom je; ze worden als het ware een verlengde van het decor. Hun empathie kan je zien en voelen, sommigen liggen lang uitgestrekt en grinnikend het spel te volgen terwijl anderen moeite hebben hun eigen mimiek onder controle te houden. Op dat moment weet je dat het theater zijn werk gedaan heeft. In real time ontstaat er een transworld identity. je identiteit muteert, je wordt verplaatst naar een andere wereld en je wordt één van hen: een figurant. De ervaring van zo'n betrokkenheid zorgt voor een 'daarna' die z'n 400 of 500 frank waard is.

De toeschouwer is dus zeker klant, maar als koning wordt hij onherroepelijk geleid door zuipende narren, tedere feeën en verdwaalde verhalen.