Een theaterwetenschapper en een medewerker van de Beursschouwburg vinden elkaar in hun ideeën over theater en maatschappelijke ontwikkelingen.
1. Kannibalisme en kruisvaarders
Vier eeuwen geleden overleed de vader van het essay, de speelse filosoof en
2. De hulpverleners
Artiesten kampen met een groot schuldgevoel. Ze moèten bezig zijn met de grote politieke items. Het
'A lot of the old paradigms of thinking in terms of majorities and minorities and so on, are really finished with the last generation' (P. Sellars). Het grote schuldgevoel wortelt in de post-kater van de jaren '70. Het grote doel - allerhande minderheden warm maken voor allerhande kunst en daar samen versterkt uitkomen - is niet bereikt. De kunstensector houdt er een merkwaardig compensatiegevoel aan over. Het uit zich in een open, verdraagzame en 'interculturele' opstelling. Allez, men wil helpen.
Meestal goedbedoelde 'interculturele' frasen en initiatieven roepen wat vaak een vergelijking op met wat de verlichte burgerij op het einde van de vorige eeuw met de arbeiders beoogt. Onze onbeholpenheid, ons paternalisme, verwoordt Erik Antonis in zijn eerste interview (
De zoete zalf van 'madame sociale', de know how van buurtwerkers, het paternalistische en intuïtieve handelen van artiesten, ... Even veel componenten nodigen uit om de gangbare kaders en definities van 'sociaal werker', 'podiumkunstenaar' of 'migrant' achter ons te laten. Hoe functioneert de artiest in een mechanisme dat van
3. Vrijen op stront
Aldus omschreef Willy Thomas onlangs in een debat het politieke handelen van de kunstenaar vandaag. Er zijn geen grote esthetische of politieke dogma's die
toegepast moeten worden: 'Als we de schoonheid niet kunnen delen is ze misdadig en anders niets'.
Het post-moderne en post-koloniale debat verleidt ons om onze eruditie te demonstreren. We ontleden de progressieve kunstuitingen als getuigen van een dubbel bewustzijn (het spanningsveld tussen de white en de black atlantic van
Aantonen hoe complex het allemaal is, is één zaak. Wij vinden het belangrijker om een analyse te maken van de (on)macht die schuilgaat in de verschillende manieren van spreken,' schrijven, leven en wonen. Het yuppie-concept dat we volgens de
Opnieuw de straat optrekken. En deze keer niet om op de barricaden voor te doen hoe het moet. Wel om ogen en oren open te trekken en voluit de kost te geven. De geborgenheid van het salon of de scène inruilen voor een gezonde portie street credibility.
Van de artiest vergt dit, in eerste instantie, een bereidheid om het gesprek met de straat aan te gaan. Hij wordt verondersteld de geëigende structuren open te gooien. Wat dat geeft?
'Het ene noch het het andere'. De produktie De Nacht vlak voor de
We handelen en spreken nog te veel vanuit pure theater- of sociale conventies. In zijn boeiende artikel Niet alleen Theater maakt
Kan men op dezelfde manier en zonder enige reserve het integratiedenken binnen de sociale sector overplanten op het theater van Wilson, Thomas en vele anderen. Is het echt hun bedoeling om belangstelling te wekken voor theater bij jongeren om ze zo te integreren? Of gaat het er ook om het theater uit zichzelf te laten treden, de artiest te leren stotteren...
'De Nacht was misschien minder een multi-culturele voorstelling omwille van de samenwerking tussen
Bref, we hebben dus een andere voorstelling gezien. Het toont nogmaals aan dat we in onze zoektocht naar een geschikt discours aandacht moeten besteden aan cruciale begrippen als 'plek' of 'publiek' en voorzichtig moeten omspringen met geladen begrippen als 'migrant' en 'integreren'. Wie is het meest 'migrant': de
Deze legitieme vragen zullen we heel anders beantwoorden naargelang de omstandigheden als, bijvoorbeeld, plaats en publiek. Je manier van kijken verandert volledig indien je als ervaren
Van veel groter belang zijn de (herontdekte plaatsen en publieken die noch het ene, noch het andere zijn. De ervaring ermee, de onderhandeling erover geeft vast en zeker een nieuwe dynamiek. Niet langer het theoretische spreken staat daarbij voorop, maar wel het luisterende spreken, vanuit de ervaring (cfr.
van de stilstaande beelden van een voorstelling. Maar wel een ervaringsgerichte ontleding van de levende stad, van het voortdurend veranderende straatbeeld en hoe de mensen erover spreken. Je leert er alles over de mise-en-scène van het dagelijkse leven, over de 'dramaturgie van een stad' (cfr. Beursschouwburg). De kennis die je opsteekt over hybriditeit, complexiteit, (on)macht, dubbel bewustzijn is enorm. De ervaring van de levende stad/ straat, de volkscultuur, de jongerencultuur ligt voor het oprapen.
4. De beleidsmakers en hun grensposten
Eens die stap gezet, bots je op allerlei grenscorrecties en erkenningsvoorwaarden die het beleid in de jaren '80 aanbracht op vraag van de theatersector. Het systeem staat niet bepaald open voor Dito's,
Eerste verordening: slechts om de vier jaar kunnen nieuwe groepen op een legale manier de grens passeren. Alle turbulentie aan de grens van het theater is ondertussen geweerd.
Tweede verordening: interessante artistieke projecten doen intussen een beroep op een projectenpot die op enkele miljoenen na leeg is. Men deelt een kleine po in de transithal, wachtend op de eerste tekens van een wettelijke erkenning.
Derde verordening: er zijn al te nauwe grenzen getrokken rond de genres (dans, theater, muziektheater, ...). Maar wat gebeurt er met wie daadwerkelijk uit het theater treedt, en de spanning tussen het maatschappelijk en het artistieke opzoekt. Waar situeert men de komende samenwerking tussen
Vierde verordening: er staan te veel grensposten. Strenge selectieheren, jawel ook de kunstencentra en de kritiek, beslissen welke groepen ze het label 'interdisciplinair' en 'intercultureel' toekennen en over de grens trekken. Een al te nauwe schacht om bij de familie te kunnen behoren (zie onder).
5.
In de jaren tachtig kent het theater een grote expansie. De creatieve lessen van
Een obstakel om uit deze gevaarlijke cirkel te geraken is het despotisme van die specialisten en die organisatoren, die intendanten die hun keuze laten samenvallen met hun gezichtsveld. De basishypothese proclameert de organisatoren, intendanten en leiders van de jaren '80 als despoten met visie. Na verloop van tijd werkt dit despotisme echter verlammend en sluipt er een zeker conservatisme in ... Zij zien enkel nog wat aan hun impliciete theorie beantwoordt. De relatie tussen kunst en maatschappij nemen ze slechts in die mate waar in zoverre de kunstenaars die ze belangrijk vinden en de genres waarin ze gespecialiseerd zijn hen daarover berichten. Sommigen komen dan ook steevast uit bij de kunst en zeker niet bij het sociale, bij het elitaire en zeker niet bij het populaire, bij het theater en zeker niet bij het hybride.
Uit het theater (decreet) stappen, uit de intussen vertrouwde referentiekaders geraken, ook uit de familie treden ... Maar niet blijven hangen in de negatie, wel onderhandelen over iets anders, iets tussenin, noch het ene noch het andere ... Meteen een opgave die kan tellen voor het theater van de komende jaren.
6.
Blijft het probleem dat om kwalitatieve redenen vele interessante praktijken uitgesloten worden. We zouden eens moeten nagaan wat — in theatermiddens — de perceptie is van kwaliteit. Dit zou ons in staat stellen te detecteren wat allemaal wordt uitgesloten omdat het de nodige kwaliteit ontbeert. De kwaliteit van een samenleving kent men door wie in de gevangenissen zit.
Voor deSingel en de grote kunstenfestivals is kwaliteit iets totaal anders dan voor de
Het vreemde en het 'interculturele', bijvoorbeeld, zijn geen waarden op zich. Laat ons absoluut geen aparte pot creëren voor 'multi-cultureel' of 'allochtoon' theater zoals in sommige landen. Laat ons ook geen 'migrant' uitnodigen om iets 'aan het interculturele' te doen. Hoe we omgaan met 'verschillen' en 'verscheidenheden' is belangrijk. Ze niet reduceren, maar ze tonen in al hun complexiteit. Niet spreken in naam of in de plaats van.
Door de andere stem zelf de scène te geven, maken we haar machtspositie duidelijk. Ermee samenwerken, ermee zoeken naar vrije zones om radicaal hybride dingen te maken: stront en maangoud.
7.
De produktie- en marktdwang maakt dat produkten steeds meer vervreemden van hun makers en hun publiek. Als ze al niet afgelast, afgevoerd of vervangen worden, toeren de theaterprodukties maandenlang doorheen
Steeds meer theatermakers herontdekken het plezier om iets samen te maken en dat onmiddellijk te tonen aan een publiek, gebonden aan een plek, een buurt, een toren of een minaret. Dit soort omstandigheden brengen het plezier van het maken en de erotiek van het bekijken en beluisteren dichter bij mekaar. Moet kunnen: onthouding en onthechting zijn geen goede leermeesters in deze. Van uitstel komt afstel.
Theater reist meer en meer met de toeristen mee. De wereld als een 'global village' waar theater naar hartelust over de grenzen geïmporteerd en geëxporteerd wordt. Het vreemde als een exotisch gegeven:
Dichter bij huis is er het vreemde in onze cultuur: de diaspora van
8. Twee snelheden voor festivals
1. Zij die zich razendsnel ontwikkelen tot prestigieuze evenementen die het beste van het beste uit de wereld laten zien. Uitstalramen op verscheidenheid, théâtre des variétés, uitverkoop van verschillen, Los Angeles '84,
2. Zij die de weg van het obstakel zoeken en moeizaam, traag bouwen aan een vrije zone. Mensen en kunstenaars, het sociale en het artistieke, de buurt en de stad, volkscultuur en kunst, verschillende mensen, kleuren en talen, Los Angeles '90,
Het (nog jonge) KunstenFESTIVALdesArts herbergt voorlopig de twee snelheden. De verschillende actoren hebben hier duidelijk last mee. Johan Thielemans, bijvoorbeeld, meet de waarde van het festival vooral af aan de kwaliteit van de uitgestalde voorstellingen (zie
Het tegenfestival d'octobre lijkt voorlopig de zijde te kiezen van de nieuw geoliede staatsideologie. Zo veel mogelijk exotische produkties verzamelen in functie van een nieuw internationalisme als üithangbordje van de gemeenschappen.
Een festival kan dienen als een middel om de geldcircuits om te keren (Los Angeles,
9. De kunstenaars en het gestruikel
Wordt de kunstwereld van de jaren '90 inderdaad steeds minder een onderonsje van kunstenaars of een salongesprek tussen geletterde mensen? Komt er wellicht opnieuw ruimte voor gestotter en gestruikel?
Het theater te lande heeft belangrijke scharniermomenten gekend, net wanneer onbevoegden er zich gingen mee bezighouden. Van de niet-klassiek geschoolde acteurs en de plastische vormgevers van het
Wie niet
Onbevoegden zijn er bij de vleet: rap-, grafitti- en hiphopkunstenaars, krakers, mensen die van hun leven een kunst maken, muzikanten, straatkunstenaars, straathoekwerkers, jonge allochtonen die in sociale hogescholen naar een nieuwe intellectuele of culturele identiteit zoeken, jongeren, stadsnomaden, ...
10. Tot slot...
'The job of the artist is to force open the matrix of reality to admit unsuspected possibilities (...) I oppose the sinister cartography of the New World Order with that of the New World Border, a great trans- and intercontinental border zone in which no centres remain. It's all margin, meaning there are no 'others' left. Or better said, the only true 'others' are those resisting fusion, mestijaze and cross-cultural dialogue. In this
Pas de çi pas de ça Pas de terra sens senhor Pas d'argent sens profitor
foto TAR/
Auteur Stef Ampe, Geert Opsomer
Publicatie Etcetera, 1995-04, jaargang 13, nummer 49, p. 10-13
Trefwoorden scélérats • vils • montaigne • kwaliteit • thomas • kannibalen • verordening • sens
Namen Acteurs van Dito'Dito • Africa • Afrika • Al Ahrawi • Amerikaanse • Anneessensplein • Antwerpen • Arabische • Atlanta • BMCie • Belgen • Berber- • Beursschouwburg en de Vaartkapoen • Bossen • Buysse • Caucasian • China • Cloet • Copeau • De Greef • De Keersmaeker • De Morgen • Decorte • Deputter-De Wit in Stuc • Dieter Lesage • Dito'Dito en Les Vils Scélérats • Driekoningenavond • Era Pas de Faire • Etcetera 46 • Fabre • Franse • Geert Opsomer • Getty • Godfried van Bouillon • Guillermo Gomez-Pena • Ho-mi Bhabha • Hong Kong • Hotel Central • Islamitische • Jihad • Kaaitheater • LIFT • La Nuit • Lennart Park • Mara • Marokkaans-Frans-Vlaams-Brusselse Molenbekenaars • Matonge • Merchtem • Michel de Montaigne • Midden-Oosten • Molenbeek • Monty • Moslimwereld • Nederland • Need Company • Nieuwpoort • Outer State • Over • Palestina • Pas de Serbe sans Croate Pas de Platon sans Socrate Pas d' • Paul Gilroy • Platel • Robert Wilson • Rockefeller • Salonfähig • Soras en andere Foundations • Stan • Stef Ampe • Taiwan • Utopian • Vaartkapoenen • Van Laeken • Van Rompay in de Beursschouwburg • Vlaams Blok • Vlaamsche • Vlaamse • Vlaanderen • Vlaming • Volkstooneel • Waal • Woestijnen • ZAN
Development and design by LETTERWERK