Archief Etcetera

André Rutten

De Nederlandse criticus André Rutten heeft Joris Diels gevolgd, vooral in zijn Nederlandse periode. Hij noemt hem "een uiterst belangrijk regisseur voor de Haagse Co-medie; vooral de man van de grote monteringen. Hij had een groot gevoel voor vormgeving waarin hij naar steeds modernere manieren van zeggen evolueerde. Diels was uiterst veelzijdig. Zijn regies waren gekenmerkt door een zoeken naar evenwicht: de inhoud primeerde niet op de vorm of omgekeerd. Ik herinner mij vooral zijn Anouilhs (Beckett of de eer van God, Arme Bitos) maar ook de Biedermann van Max Frisch, King Lear, Marat/Sa-de en Canetti's De Bruiloft. Na zijn pensionering speelde Diels nog een aantal opmerkelijke rollen, zoals die oude man in Pinters Niemandsland: een schitterende, exact getimede prestatie."

Mina-Dilis-Beers-mans (1863-1935)

KNS-actrice tot 1924. Dochter van de beroemde Catha-rina Beersmans. Eén van de steunpilaren van het KNS-gezel-schap voor J.O. De Gruyter. Doceerde aan het Conservatorium te Antwerpen.

Louis Bertijn (1868-1950)

Populair Antwerps acteur. Op een paar korte onderbrekingen na, van 1891 tot 1933 verbonden aan de KNS. Leraar aan het Conservatorium.

Jan Cammans (1891-1976)

Acteur bij het Fronttoneel o.l.v. J.O. De Gruyter. Vanaf 1921 verbonden aan de KNS. Samen met Charles Gilhuys KNS-direc-teur (seizoen 1938-39).

Charles Gilhuys

(1881-1955) Nederlands acteurregisseur. Werkte in Nederland o.a. bij Verkade en Van Dalsum. Sedert 1921 bijna zonder onderbreking verbonden aan de KNS. Samen met Jan Cammans KNS-directeur (seizoen 1938-39).

Willem Benoy

(1882-1939) Vlaams acteur die in Nederland bij Royaards en Heijer-mans werkte. Na een periode bij het "Volksgebouw" kwam hij in 1925 bij de KNS. Volgde De Gruyter op als directeur (1929-35).

Arie van den Heuvel

(1860-1934) Nederlands regisseur die van 1896 af in Vlaanderen werkte (Gent, Antwerpen, Brussel) en erin slaagde het spel van de Vlaamse acteurs te moderniseren. Leermeester van De Gruyter.

Luc Philips

Luc Philips werkte met Diels in de oorlogsperiode, eerst als toneelmeester, later als acteur: "Ik heb enorm veel van hem geleerd zowel op het vlak van analyse, als van montering, als van techniek. Zijn analyses getuigden van een grote intelligentie en een enorme eruditie. Het was prettig werken met hem: hij kon je goed leiden. Als directeur had hij een geweldig prestige en een gevoel voor planning: hij kon lang vooruit kijken. Hij was een ideaal directeur voor een officiële schouwburg: zijn repertoire bood een waaier die voor iedereen iets bevatte. Mijn eerste rol heb ik in zijn regie gespeeld: een paardeknecht in De Mirakel-ridder, die zo in zijn werk opgaat, dat hij zelf bijna paard wordt. Een kleine rol, maar Diels heeft mij toen gecoacht tot een uitzonderlijke prestatie."

Bob Storm

"Joris Diels heeft een essentiële rol gespeeld in mijn acteurscarrière. Als directeur stak hij erboven uit. Hij had een gezonde keuze bij het samenstellen van het repertoire; hij wist wat hij 'het grote publiek' moest geven en liep niet in experimenten. Bovendien kon hij een zeer goede acteursselectie maken. Ook denk ik dat hij financieel wist wat hij deed. Hij was de grootste regisseur die ik in Vlaanderen gekend heb, vooral door zijn veelzijdigheid: hij kon alle genres aan. Hij is de enige regisseur aan wie ik nooit getwijfeld heb. Diels had een enorme présence, middelmatigheid was hem vreemd: een doorzetter. Het was een stommiteit om hem te laten gaan, een groot verlies voor het theater in Vlaanderen."

Ida Wasserman

Joris Diels: "In vergelijking met Ida Wasserman ben ik slechts een pover acteur hoor. Mijn vrouw dat was iemand... uit de elfenwereld, je kon soms niet geloven dat zij het was als ze op het toneel stond. Een volledige metamorfose, zonder uiterlijke middelen, gewoon helemaal van binnen uit geprojecteerd naar buiten en niet een imitatie: dat kon ze niet, ze kón niemand imiteren. Ze kon alleen creëren, creëren dat is niet analyseren."

Ida Wasserman (1901-1977)

debuteerde in de KNS begin jaren twintig, waar ze --op een jaartje (1927-1928) Nederland na -- bleef tot 1940. Bij het begin van de Duitse bezetting kreeg Ida Wasserman wegens haar Joodse afkomst speelverbod opgelegd. Na de tweede wereldoorlog trok ze naar Nederland, waar ze werkte bij het Residentie Toneel Den Haag (1946-1947), vanaf 1947 de Haagse Comedie.

Ida Wasserman was een zeer getalenteerde en veelzijdige actrice die zowel in het klassieke als in het hedendaagse repertoire, in het ernstige en in het komische genre uitblonk. In Nederland wordt ze tot de belangrijkste na-oorlogse actrices gerekend, wat zich o.a. vertaalde in de toekenning van de Theo d'Or-onderscheiding in 1955 en 1958. In 1973 beëindigde Ida Wasserman haar carrière als Helen Shaw in Ter Ere van van David Storey.

August Monet (1875-1958)

Journalist en toneelauteur. Hoofdredacteur van De Nieuwe Gazet van 1899 af. Oprichter van Het Antwerpsch Tooneel in 1902.

Staf Bruggen (1893-1964)

Acteur onder De Gruyter bij het Fronttoneel (van 1918 af) en het Vlaams Volkstoneel (1920-1924). Acteurregisseur bij het Katholiek Vlaams Volkstoneel onder Johan De Meester (1924-29). Stichter van het Nieuw Volkstoneel (1930), dat van 1931 tot 1940 optrad als Nationaal Vlaamsch Toneel. Tijdens de oorlog was hij directeur van de KNS te Gent.

Victor De Ruyter

(1903-1976) Volgde Joris Diels op als KNS-direc-teur (1944-1947). Werd later KVS-directeur (1956-1972), waar hij komaf maakte met het systeem van de wekelijkse premières.

Lode Monteyne

(1886-1959) Letterkundige en toneelcriticus. Auteur van belangrijke theaterhistorische en kritische werken. Medeoprichter van Het Toneel in 1923, waarvan hij tot 1940 hoofdredacteur was. In 1942-43 directeur van de KNS, onder de supervisie van Joris Diels.

Jo Dua

"Voor mij was Diels een lichtbaken in mijn eerste periode. Lea Daan, Fred Engelen e.a. waren doordrongen van wat Diels gedaan heeft, zoals Diels zelf doordrongen was van het werk van De Gruyter. In de oorlog had Diels een toneelschool opgericht, die een soort pre-Studio is geweest; de eerste leerlingen van de Studio hadden trouwens vooraf bij Diels gestudeerd. Toen Diels -- na de oorlog, in Sint-Lambrechts-Woluwe-- Lenneke Mare / Marie la misérable regisseerde, was Fred Engelen zijn assistent en ik was de assistent van Engelen. Wat ik tijdens die ene produk-tie geleerd heb over tekstanalyse, over dynamiek van de taal is onschatbaar. Hij trad op én met een grote autoriteit én met een grote openheid t.o.v. de acteurs. Als directeur was hij een meester in het psycho-artistieke management. Als acteur had hij minder slagkracht hoewel hij een paar rollen schitterend gelukt heeft, vooral dan van raisonneurs en van geïllumineerden zoals Egmont en Oedipous. Maar hij was vooral een groot regisseur, omdat hij de noden van de acteur van binnen uit beleefd had."

Jet Naessens

Jet Naessens schreef ons de volgende brief: "Joris Diels is voor mij de meest boeiende theaterman geweest die ik in mijn veertigjarige toneelloopbaan heb mogen meemaken. Toen hij de KNS verliet was dit een onherstelbaar verlies voor het toneel gebeuren in Vlaanderen en voor de KNS in het bijzonder. Dat is vlug gebleken. Intelligent, gecultiveerd, dynamisch, een organisator, een groot regisseur, een spiritueel acteur (...) een prachtig vertaler, een zoeker naar talenten die hij uit diverse middens opdiepte (...) Hij had het prestige van zijn kunnen. Dat trok al wie talent had aan en maakte de KNS tot die prachtige groep van acteurs en actrices van die tijd. (...) Ik ben door Joris Diels geëngageerd. Ik heb mijn eerste rol met hem gespeeld; hij Oberon, ik Titania in de Midzomernachtsdroom van Shakespeare. Ik bewaar gelukkige herinneringen aan hard werken aan boeiende partijen (...) Ik hou van Joris Diels en ben hem dankbaar dat ik mijn eerste stappen in dit moeilijke, prachtige vak onder zijn hoede heb mogen zetten."